Η προτομή της Μπουμπουλίνας στο Πεδίο του Άρεως των Αθηνών

Το πραγματικό όνομα της Μπουμπουλίνας ήταν Λασκαρίνα Πινότση. Ήταν κόρη της Σκεύως και του Σταυριανού Πινότση από την Ύδρα. Ο πατέρας της συμμετείχε στα ατυχή Ορλωφικά, πιάστηκε αιχμάλωτος και οδηγήθηκε στις φυλακές της Κωνσταντινούπολης. Εκεί πήγε να τον επισκεφτεί η έγκυος γυναίκα του τον Μάιο του 1771. Και μέσα στις φυλακές της Πόλης, στις 11 του μήνα είδε το φως του ήλιου η μικρή Λασκαρίνα.

Με ένα παιδί στην αγκαλιά πια, η Σκεύω επέστρεψε στο νησί της Ύδρας και μετά τον θάνατο του άντρα της παντρεύτηκε τον Δημήτριο Λαζάρου - Ορλώφ, ισχυρό οικονομικό παράγοντα του διπλανού νησιού, των Σπετσών. Έτσι η μικρή Λασκαρίνα ακολούθησε την μητέρα της στις Σπέτσες και εκεί παντρεύτηκε για πρώτη φορά σε ηλικία 17 ετών τον Δημήτριο Γιάννουζα. Έντεκα χρόνια αργότερα όμως (το 1797) ο Γιάννουζας σκοτώνεται σε συμπλοκή με αλγερινούς πειρατές αφήνοντας την Λασκαρίνα χήρα μαζί με τα τρία παιδιά τους. Το 1801 σε ηλικία 30 ετών πραγματοποιεί τον δεύτερο και τελευταίο της γάμο με τον εξίσου ισχυρό καπετάνιο Δημήτριο Μπούμπουλη. Από εδώ της έχει μείνει και η προσωνυμία Μπουμπουλίνα. Μα και αυτός ο γάμος δεν έμελλε να ευδοκιμήσει αφού ο Μπούμπουλης σκοτώνεται το 1811 και αυτός σε συμπλοκή με αλγερινούς πειρατές.

Η Μπουμπουλίνα, χήρα πια για δεύτερη φορά, κληρονομεί την τεράστια περιουσία του άντρα της και αναλαμβάνει να την διαχειριστεί και να την μεγαλώσει. Έχει όμως μπλεξίματα με την υψηλή πύλη η οποία την κατηγορεί για συμμετοχή των πλοίων της στον Ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1806 στο πλευρό των Ρώσων και θέλει να δημεύσει τόσο τον στόλο της όσο και ολόκληρη την περιουσία της. Η Μπουμπουλίνα πηγαίνει στην Κωνσταντινούπολη όπου έρχεται σε επαφή με τον Ρώσο πρεσβευτή ενώ ζητά βοήθεια και από την μητέρα του ίδιου του Σουλτάνου. Τελικώς, η μητέρα του Σουλτάνου εντυπωσιασμένη από το παρουσιαστικό και την δυναμική της Μπουμπουλίνας επεμβαίνει και ζητά να ανασταλεί η απόφαση. Την ίδια περίοδο ο Ρώσος πρεσβευτής στέλνει την Μπουμπουλίνα για ένα διάστημα την Κριμαία μέχρι να ομαλοποιηθεί η κατάσταση.

Με την επιστροφή της στις Σπέτσες ξεκινά τη ναυπήγηση του πλοίου Αγαμέμνων το οποίο έμελλε να είναι το μεγαλύτερο πλοίο του ελληνικού επαναστατικού στόλου. Η δημιουργία του κίνησε τις υποψίες των τούρκικων αρχών που την κατηγόρησαν ότι κατασκευάζει πολεμικό πλοίο όμως η Μπουμπουλίνα δωροδόκησε τον επιθεωρητή και κατόρθωσε να ολοκληρώσει την κατασκευή του. Στις 3 Απριλίου του 1821, ένα έτος περίπου μετά την κατασκευή του Αγαμέμνονα, οι Σπέτσες γίνονται το πρώτο από τα ελληνικά νησιά που επαναστατούν εναντίον του Σουλτάνου. Η Μπουμπουλίνα δημιουργεί δικό της πολεμικό σώμα το οποίο συντηρεί με δικά της χρήματα. Με αυτό το σώμα συμμετέχει σε μια σειρά από μάχες όπως η πολιορκία του Ναυπλίου, ο αποκλεισμός του κάστρου της Μονεμβασιάς και του Νιόκαστρου καθώς και η πολιορκία της Τριπολιτσάς. Στην Τρίπολη γνωρίζει τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη και μεταξύ τους αναπτύσσεται ένας αμοιβαίος σεβασμός που οδηγεί στον γάμο των παιδιών τους, του Πάνου Κολοκοτρώνη και της κόρης της Μπουμπουλίνας.

Μετά την πτώση του Ναυπλίου σημαντικό ρόλο στην οποία έπαιξε και ο αποκλεισμός της πόλης από τα Σπετσιώτικα καράβια, η προσωρινή διοίκηση παραχώρησε στην Μπουμπουλίνα ένα μέρος στην πόλη για να μείνει. Η έκρηξη του εμφυλίου πολέμου την βρήκε το Ναύπλιο. Πήρε όπως ήταν φυσικό το μέρος του συμπέθερου της Θεόδωρου Κολοκοτρώνη. Οι κυβερνητικοί σκότωσαν τον γαμπρό της και την ανάγκασαν να εγκαταλείψει το Ναύπλιο. Απογοητευμένη επέστρεψε στο αρχοντικό της στις Σπέτσες βλέποντας από απόσταση τους Έλληνες να αλληλοσπαράζονται. Με την απόβαση του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο, έβαλε στην άκρη τις όποιες πίκρες και διαφορές είχε με τους κυβερνητικούς και άρχισε να ετοιμάζει τα πλοία της και το πολεμικό της σώμα για να πολεμήσει τον Αιγύπτιο πασά.

Δεν πρόφτασε όμως. Ο μικρότερος της γιος από τον πρώτο της γάμος ερωτεύτηκε την κόρη της οικογένειας των Κουτσαίων. Οι Κουτσαίοι ήταν μια πολύ ισχυρή οικονομικά οικογένεια του νησιού και δεν επιθυμούσαν να γίνει ο γάμος γιατί η Μπουμπουλίνα είχε εκπέσει οικονομικά έχοντας δώσει το μεγαλύτερο μέρος της περιουσίας της στον Αγώνα. Ωστόσο το ζευγάρι κλέφτηκε και κατέφυγε στο σπίτι του πρώτου άντρα της Μπουμπουλίνας, του πατέρα δηλαδή του "κλέφτη". Οι Κουτσαίοι θεώρησαν αυτήν την πράξη προσβλητική και στα πλαίσια της βεντέτας πήγαν στο σπίτι για να ζητήσουν τον λόγο. Εκεί έφτασε και η Μπουμπουλίνα και ακολούθησε έντονη λογομαχία. Μέσα στα νεύρα και την ένταση κάποιος πάτησε την σκανδάλη και φύτεψε μια σφαίρα στο μέτωπο της.

Ο θάνατος της, ακαριαίος. Η Μπουμπουλίνα, η ατρόμητη καπετάνισσα που πολέμησε στην Τρίπολη, την Μονεμβασιά και το Ανάπλι έμελλε να χαθεί με έναν τρόπο πέρα για πέρα άδοξο. Μεταθανάτια, έλαβε πολλές τιμές από τις οποίες ξεχωρίζει ο βαθμός της Ναυάρχου που της απέδωσε το ρώσικο ναυτικό. Τιμή μοναδική για γυναίκα σε παγκόσμια κλίμακα. Το ελληνικό κράτος την τίμησε στήνοντας προτομές και αγάλματα της (ενδεικτικά αναφέρουμε στο Πεδίο του Άρεως και στις Σπέτσες) ενώ έδωσε το όνομα της σε μια σειρά από δρόμους σε διάφορες πόλεις της επικράτειας. 

Το αρχοντικό της στις Σπέτσες έχει μετατραπεί σε μουσείο στο οποίο εκτίθενται διάφορα αντικείμενα σχετικά με την ζωή και την δράση της. Το ακρόπρωρο του θρυλικού Αγαμέμνων βρίσκεται στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο.

Η προτομή της βρίσκεται πλάι σε αυτές των υπολοίπων ηρώων του Αγώνα, στο Πεδίο του Άρεως. Πρόκειται για μαρμάρινη προτομή η οποία παρουσιάζει την Μπουμπουλίνα με το κεφάλι της τυλιγμένο με ένα μεγάλο μαντήλι. Στην βάση της προτομής αναγράφονται τα λόγια:

ΛΑΣΚΑΡΙΝΑ 

ΜΠΟΥΜΠΟΥΛΙΝΑ

1771 - 1825

Η προτομή είναι έργο του γλύπτη Λάζαρου Λαμέρα. Τοποθετήθηκε το 1937.

Διαβάστε για την Μπουμπουλίνα Ι, ΙΙ, ΙΙΙ, ΙV, V

Φωτογραφίες από την προτομή εδώ

Δείτε βίντεο για την Μπουμπουλίνα Ι, ΙΙ

Από την ζωή της Μπουμπουλίνας εμπνεύστηκε μεταξύ άλλων τεχνών και ο κινηματογράφος. Το 1959 κυκλοφόρησε η ταινία "Μπουμπουλίνα" σε σκηνοθεσία Κώστα Ανδρίτσου και σενάριο του Κώστα Ασημακόπουλου και του Νεκτάριου Μάτσα. Την Μπουμπουλίνα ενσάρκωσε η Ειρήνη Παππά.

Βεβαίως, εμπνεύστηκαν και ποιητές, συνθέτες και απλοί λαϊκοί τροβαδούροι. Εδώ μερικά από τα πιο χαρακτηριστικά τραγούδια για την Μπουμπουλίνα:

Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα / Μαντώ Μαυρογένους: δημοτικό. Τραγουδάει η παιδική χορωδία του Σπύρου Λάμπρου.

Ξαναγύρνα Μπουμπουλίνα: τραγουδάει ο Χρηστάκης.

Βιβλιογραφία

• Τα γλυπτά της Αθήνας: Υπαίθρια Γλυπτική 1834 - 2004, Αντωνοπούλου Ζέτα, Εδόσεις Ποταμός, Αθήνα, 2003

Το άγαλμα της Λασκαρίνας Μπουμπουλίνας στις Σπέτσες

Για το ποια ήταν η Μπουμπουλίνα και για την προσφορά του μικρού νησιού της στον αγώνα για την λευτεριά της ελληνικής πατρίδα έχουν γράψει τόσο οι σύγχρονοι της όσο και οι μεταγενέστεροι της. Η επίσκεψη στις Σπέτσες αποτελούσε ένα ακόμα από τα πολλά μικρά στοιχήματα που έβαλα με τον εαυτό μου. 

Φτάνοντας στο νησί, το άγαλμα της καπετάνισσας - της μοναδικής γυναίκας που φέρει το βαθμό του ναυάρχου και μάλιστα όχι από ένα τυχαίο ναυτικό αλλά από το ρωσικό) μας καλωσορίζει. Πρόκειται για ένα ορειχάλκινο γλυπτό το οποίο κατασκεύασε η γλύπτρια Ναταλία Μελά. Τα αποκαλυπτήρια το πραγματοποιήθηκαν στις 3 Μαρτίου του 1985 ενώ τις δαπάνες κατασκευής ανέλαβε το Ίδρυμα της Αναργύρειου και Κοργιαλένειου Σχολής Σπετσών. Η Μπουμπουλίνα αναπαρίσταται γυμνόποδη, ντυμένη με ναυτικά ρούχα να ατενίζει στο βάθος του ορίζοντα. Έχει το αριστερό της χέρι πάνω από τα μάτια της για να μην την τυφλώνει ο ήλιος και για να εστιάζει καλύτερα ενώ το δεξί της χέρι ακουμπά στην πιστόλα που χει στη ζώνη της. Είναι έτοιμη για μάχη. 

Το έργο είναι τοποθετημένο πάνω σε ακατέργαστο πέτρινο βράχο. Πάνω του είναι χαραγμένα τα λόγια:

ΜΠΟΥΜΠΟΥΛΙΝΑ

1821

ΘΕΛΕΙ

ΑΡΕΤΗΝ ΚΑΙ

ΤΟΛΜΗΝ

Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ

Πάνω σε εντοιχισμένη μεταλλική πλάκα αναγράφονται τα παρακάτω σχετικά με την ημερομηνία τοποθέτησης και τον χορηγό:

ΤΟ ΑΓΑΛΜΑ ΤΗΣ ΗΡΩΪΔΑΣ ΤΟΥ 21

ΛΑΣΚΑΡΙΝΑΣ ΜΠΟΥΜΠΟΥΛΙΝΑΣ

ΣΤΗΘΗΚΕ ΣΤΙΣ 32.3.1985

ΜΕ ΤΗ ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΤΟΥ ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ ΤΗΣ

ΑΝΑΡΓΥΡΕΙΟΥ ΚΑΙ ΚΟΡΓΙΑΛΕΝΕΙΟΥ

ΣΧΟΛΗΣ ΣΠΕΤΣΩΝ

Πάνω στο φόρεμα της Μπουμπουλίνας υπάρχει εγχάρακτη η υπογραφή της γλύπτριας και το όνομα του χυτηρίου:

ΝΑΤΑΛΙΑ ΜΕΛΑ

ΕΠΟΙΕΙ

ΚΑΛ - ΧΥΤΗΡΙΟ

Δ. ΓΑΒΑΛΑ

Φωτογραφίες από το μνημείο εδώ

Βιβλιογραφία

• Όψεις και απόψεις στις Σπέτσες, Ναταλία Μελά, Θαλασσινές Μορφές

Η προτομή της Λασκαρίνας Μπουμπουλίνας στο Ναύπλιο

Η Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα από το νησί των Σπετσών ήταν μια από τις σημαντικότερες μορφές της ελληνικής παίζοντας μεταξύ άλλων αποφασιστικό ρόλο στην άλωση του Ναυπλίου από τις επαναστατικές δυνάμεις. Τη συμβολή της στην απελευθέρωση της πόλης από τον τούρκικο ζυγό τίμησαν οι σύγχρονοι κάτοικοι στήνοντας την προτομής της στην παραλία της πόλης.

Το μνημείο βρίσκεται στη συμβολή των οδών Μπουμπουλίνας και Σοφρώνη. Δημιουργός του είναι ο γλύπτης Αντώνης Καραχάλιος. Πρόκειται για μια μεταλλική προτομή η οποία αναπαριστά σε νεαρή ηλικία με το κλασσικό κάλυμμα στο κεφάλι της. Στη βάση της προτομής αναγράφονται τα λόγια:

ΜΠΟΜΠΟΥΛΙΝΑ

1771 - 1825

Πάνω στην προτομή εντοπίζουμε την υπογραφή του γλύπτη

Α. ΚΑΡΑΧΑΛΙΟΣ

Φωτογραφίες από το μνημείο εδώ


Βιβλιογραφία

• Μας μιλούν τα αγάλματα, 2ο Γυμνάσιο Ναυπλίου

Η προτομή της Λέλας Καραγιάννη στη Λίμνη της Ευβοίας

H Λέλα Καραγιάννη - γνωστή και ως Μπουμπουλίνα της Εθνικής Αντίστασης - γεννήθηκε το 1898 στην πόλη Λίμνη της βόρειας Εύβοιας. Η γενέτειρα της αρκετά χρόνια μετά την εκτέλεση της (1944) από τους Γερμανούς Ναζί την τίμησε στήνοντας την προτομή της στον παραλιακό δρόμο της πόλης.

Πρόκειται για μια μαρμάρινη κατασκευή έργο της γλύπτριας Λουκίας Γεωργααντή. Πρόκειται για αντίγραφο της προτομής η οποία βρίσκεται τοποθετημένη στον πεζόδρομο της Τοσίτσα στην Αθήνα. Εκείνη η προτομή τοποθετήθηκε το 1963 οπότε θεωρώ και πως η αντίστοιχη της Λίμνης τοποθετήθηκε πάνω - κάτω την ίδια εποχή. 

Η Λέλα Καραγιάννη αναπαρίσταται σε νεαρή ηλικία με τα μαλλιά της στο ύψος της κάτω γνάθου και το κεφάλι της ελαφρώς στραμμένο προς τα δεξιά. Στην πρόσοψη είναι χαραγμένα τα λόγια:

ΛΕΛΑ 

ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗ

και από κάτω σε μαρμάρινη εντοιχισμένη πλάκα η οποία προφανώς τοποθετήθηκε αργότερα είναι επίσης χαραγμένα τα παρακάτω:

ΛΕΛΑ ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗ

ΕΓΕΝΝΗΘΗ ΕΝ ΛΙΜΝΗ ΤΟ 1898

ΈΠΕΣΕΝ ΔΙΑ ΤΗΝ ΔΟΞΑΝ ΚΑΙ 

ΤΟ ΜΕΓΑΛΕΙΟΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

ΕΚΤΕΛΕΣΘΕΙΣΑ ΥΠΟ ΤΩΝ ΓΕΡΜΜΑΝΩ

ΤΗΝ 8 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 1984

Πάνω στην προτομή εντοπίζουμε εγχάρακτη την υπογραφή της γλύπτριας:

Λ. ΓΕΩΡΓΑΝΤΗ

Φωτογραφίες από το μνημείο εδώ

Φωτογραφίες από το Μουσείο της Μπουμπουλίνας στις Σπέτσες

Εντοιχισμένη πλάκα στην είσοδο του μουσείου 

Ο θυρεός της Μπουμπουλίνας: αετός με κατεβασμένα φτερά (σκλαβωμένη Ελλάδα)
άγκυρα (ναυτική δύναμη) και Φοίνιξ (αναγέννηση) 

Το θησαυροφυλάκιο της Μπουμπουλίνας 

Το εκπληκτικής ομορφιάς ταβάνι της κεντρικής αίθουσας 

Η πιστόλα της Μπουμπουλίνας 

Σπαθί δώρου του Τσάρου στην Μπουμπουλίνα 

Το μαντήλι της Μπουμπουλίνας 

Κωνσταντινάτο

Η προτομή της Δόμνας Βισβίζη στο Πεδίο του Άρεως των Αθηνών

Πέρα από τους χιλιάδες άντρες αγωνιστές υπήρξαν επίσης και πολλές γυναίκες αγωνίστριες που πολέμησαν συχνά στην πρώτη γραμμή μαζί με τους άντρες με το τουφέκι στο χέρι εναντίον της οθωμανικής δεσποτείας. Σημαντικότερες εξ αυτών των γυναικών ήταν βεβαίως η πολυθρύλητη Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα καθώς και η Μυκονιάτισσα Μαντώ Μαυρογένους. Υπάρχει όμως και μια ακόμα γυναίκα αγωνίστρια του 21΄ η οποία είχε εξίσου σπουδαία προσφορά στον Αγώνα για ελευθερία παραμένει όμως η ιστορία της λιγότερο γνωστή. Πρόκειται για την Δόμνα Βισβίζη, την Θρακιώτισσα καπετάνισσα την οποία τίμησε το ελληνικό κράτος στήνοντας την προτομή της στο Πεδίο του Άρεως πλάι στην προτομή των υπολοίπων αγωνιστών του 21΄.

Η Δόμνα Βισβίζη γεννήθηκε στην πόλη του Αίνου της Θράκης το 1783. Προερχόταν από πλούσια οικογένεια γαιοκτημόνων. Το 1808 παντρεύτηκε τον Αντώνιο Βισβίζη ο οποίος είχε στην κατοχή του μια σειρά από μεγάλα εμπορικά πλοία. Μαζί αποκτήσαν πέντε παιδιά. Η ιστορία της Δόμνας είναι στενά συνδεδεμένη με αυτήν του άντρα της ο οποίος μυήθηκε από νωρίς στην Φιλική Εταιρεία. 

Η επαναστατική δράση του ζεύγους άρχισε στις 2 Μαΐου 1821 όταν εμφανίστηκαν στον ορίζοντα του Αίνου Ψαριανά πλοία τα οποία ήλθαν με σκοπό να πολιορκήσουν το τούρκικο φρούριο της πόλης. Το ζεύγος αμέσως αρμάτωσε το ισχυρότερο τους πλοίο το μπρίκι "Καλομοίρα" το οποίο διέθετε 16 κανόνια και 140 ναύτες και συμμετείχε ενεργά στο βομβαρδισμό του φρουρίου. Οι επαναστάτες τελικά κυρίεψαν το οχυρό και έφεραν πίσω στα Ψαρά 24 κανόνια ως λάφυρα.

Η  "Καλομοίρα" ακολούθησε τα επαναστατημένα πλοία από τα Ψαρά και στα μέσα του Μαΐου έδωσε έμπρακτη βοήθεια στους επαναστάτες της Κασσάνδρας. Μετά την αποτυχία του επαναστατικού κινήματος στην Μακεδονία το πλοίο του ζεύγους Βισβίζη κατόρθωσε να διασώσει τον αρχηγό της ελληνικής επανάστασης στην Μακεδονία Εμμανουήλ Παππά από το Άγιο Όρος και να τον μεταφέρει στην Ύδρα. Δυστυχώς όμως όχι σώο αφού πάνω στο πλοίο ο Παππάς πέθανε από καρδιακή ανακοπή. Συνέχισε την επαναστατική του δράση συμμετέχοντας σε πολεμικές ενέργειες στον Βόλο, την Στυλίδα και τον Ευβοϊκό κόλπο και μέσα σε αυτές τις δράσεις υπήρξε και η μεταφορά του Οδυσσέα Ανδρούτσου και των ανδρών του.

Σε μια από αυτές τις εκστρατείες ο Αντώνης Βισβίζης σκοτώθηκε. Η Δόμνα συνέχισε τον αγώνα κρατώντας κρυμμένο το νεκρό κουφάρι του άντρα της και αφού τελείωσε η μάχη έθαψε την επομένη τον νεκρό στο ναό των Αγίων Αναργύρων στην Λιβάδα της Εύβοιας. Πολέμησε συνεχόμενα για τρία ολόκληρα χρόνια από το 1821 μέχρι και το 1823. Το 1823 αποσύρθηκε λόγω έλλειψης πόρων (είχε ξοδέψει όλη την περιουσία του άντρα της υπέρ του Αγώνα) παραχωρώντας την "Καλομοίρα" στο ελληνικό κράτος. Η διοίκηση μετέτρεψε το πλοίο σε πυρπολικό το οποίο χρησιμοποιήθηκε για τον εμπρησμό της τούρκικης φρεγάτας που μετέφερε το θησαυροφυλάκιο του τουρκικού στόλου. Ως αντάλλαγμα στην Δόμνα Βισβίζη δόθηκε ένα σπίτι με δυο δωμάτια στο Ναύπλιο.

Μετά την λήξη της Επανάστασης έζησε δύσκολα χρόνια. Με πέντε παιδιά στο χέρι τριγυρνούσε από πόλη σε πόλη της ελεύθερης Ελλάδας πότε στο Ναύπλιο πότε στην Ύδρα πότε στην Ερμούπολη ζητώντας προστασία και βοήθεια από το ελληνικό κράτος. Πέτυχε τελικά να της χορηγηθεί σύνταξη αγωνιστή που έφτανε τις 30 δραχμές. Πέθανε στον Πειραιά το 1850. Πριν πεθάνει πρόλαβε να δει τον γιο της Θεμιστοκλή αρχικά ακόλουθο του Υπουργείου εξωτερικών και μετέπειτα διοικητή της Νάξου.

Στις μέρες μας το ελληνικό κράτος τιμά την μνήμη της με διάφορες προτομές και ονομασίες οδών. Επίσης το 3ο Γυμνάσιο της Αλεξανδρούπολης φέρει το όνομα της.

Όσον αφορά το μνημείο, πρόκειται για μια λιτή μαρμάρινη προτομή η οποία απεικονίζει την Δόμνα Βισβίζη σε νεαρή ηλικία την εποχή που ήταν αρχικαπετάνισσα του ελληνικού επαναστατικού στόλου. Φοράει ναυτική στολή και φέρει μαντήλι στο κεφάλι. Στην βάση αναγράφεται:

ΔΟΜΝΑ ΒΙΣΒΙΖΗ

1783 -1850

Δημιουργός του έργου είναι ο γλύπτης Απόστολος Φανακίδης. Η προτομή είναι κατά πολύ μεταγενέστερη των υπολοίπων. Τοποθετήθηκε μόλις το 2005.

Διαβάστε για τη Δόμνα Βισβίζη Ι, ΙΙ, ΙΙΙ

Tο έργο "Μπουμπουλίνα" του Γιώργου Σταματόπουλου στο 1ο Συμπόσιο Γλυπτικής του Δήμου Ναυπλιέων

Η προτομή του Εμμανουήλ Παπά στο Πεδίο του Άρεως

Συνεχίζουμε την βόλτα μας στο Πεδίο του Άρεως και τις προτομές των αγωνιστών του 21΄ που αυτό φιλοξενεί. Σειρά έχει η προτομή ενός αγωνιστή όχι και τόσο προβεβλημένου αν και η προσφορά του είναι εξόχως σημαντική τηρουμένων των αναλογιών και των συνθηκών. Σήμερα λοιπόν θα ασχοληθούμε με την προτομή του Εμμανουήλ Παπά από την γη της Μακεδονίας.

Μερικά λόγια για τον Εμμανουήλ Παπά

Ο Εμμανουήλ Παπάς γεννήθηκε το 1772 ή 1773 (οι πηγές αναφέρουν πότε την μια πότε την άλλη ημερομηνία) στο χωριό Δοβίστα του σημερινού νομού Σερρών. Ήταν γιος κληρικού και γι' αυτόν τον λόγο του δόθηκε η προσωνυμία "Παπάς". Μικρός έμαθε μερικά γράμματα στο χωριό του και αργότερα φοίτησε στις Σέρρες όμως ποτέ του δεν τα πήγε καλά μαζί τους (πράγμα που φανερώνεται από τα πολλά ορθογραφικά λάθη σε ιδιόχειρα σημειώματά του. Αυτό όμως δεν τον εμπόδισε να αναπτύξει το εμπορικό δαιμόνιο του. Γρήγορα απέκτησε περιουσία και έγινε τραπεζίτης. Οι εμπορικές του δραστηριότητες έφταναν μέχρι την Πόλη και την Βιέννη. Τόσο μεγάλος ήταν ο πλούτος του που είχε τη δυνατότητα να δανείζει μέχρι και τους αγάδες και τους μπέηδες της περιοχής.

Ένας από τους ανθρώπους στον οποίο δάνεισε χρήματα ήταν και ο Γιουσούφ Μπέης. Ο Τούρκος αξιωματούχος αδυνατώντας να καταβάλει το χρηματικό ποσό όταν ο Παπάς του το ζήτησε πίσω μηχανεύτηκε την δολοφονία του. Ο Παπάς τότε για να γλυτώσει έφυγε για την Πόλη. Εκεί ήρθε σε επαφή με εκπροσώπους της Φιλικής Εταιρείας και ορκίστηκε μέλος της το 1818 δίνοντας 1000 γρόσια υπέρ του κοινού σκοπού. Η έναρξη της Επανάστασης στην Μολδοβλαχία βρίσκει τον Παπά στην Πόλη να ετοιμάζει την εξέγερση στην Μακεδονία.

Επιλέγει ως αρχηγείο του το Άγιο Όρος θέτοντας ως βασικά επιχειρήματα για την επιλογή του την φυσική οχύρωση του τόπου και την ύπαρξη 3.000 μοναχών που θα αποτελούσαν τον εν δυνάμει μάχιμο επαναστατικό στρατό του. Στις 23 Μαρτίου φτάνει το Όρος με το καράβι του ζεύγους Βισβίζη ύστερα από εντολή του Αλέξανδρου Υψηλάντη και υψώνει την σημαία της Επανάστασης. Σύντομα όλη η Χαλκιδική βρίσκεται σε επαναστατικό αναβρασμό.

Όμως τα πράγματα δεν εξελίσσονται όπως τα σχεδιάζει ο Παπάς. Μπορεί να ξόδεψε όλη του την περιουσία υπέρ του αγώνα όμως ακόμα και αυτή η τεράστια περιουσία δεν ήταν αρκετή για να εξοπλιστεί ο στρατός. Πολλοί παραμένουν χωρίς όπλα ενώ η βοήθεια του ελληνικού στόλου της Ύδρας δεν φτάνει ποτέ. Οι Τούρκοι περνούν στην αντεπίθεση στριμώχνοντας του επαναστάτες στην Κασσάνδρα και το Άγιο Όρος. Στην Κασσάνδρα το επαναστατικό κίνημα συντρίβεται και μπροστά στον κίνδυνο των αντιποίνων οι Αγιορείτες μοναχοί ελευθερώνουν το μέχρι τότε φυλακισμένο Τούρκο διοικητή του Αγίου Όρους.

Ήταν η πισώπλατη μαχαιριά στο μακεδονικό απελευθερωτικό κίνημα. Ο Τούρκος διοικητής ζητάει από τους μοναχούς να του παραδώσουν τον Παπά και τους συνεργάτες του για να τους τιμωρήσει και αυτοί με ένα κείμενο δουλικό και κατάπτυστο ζητούν από την Μονή Εσφιγμένου (στην οποία είχε καταφύγει ο Παπάς) να τους παραδώσει τον αρχικαπετάνιο και τους συνεργάτες του. Ο Παπάς μπροστά στον κίνδυνο της σύλληψης επιβιβάζεται σε καράβι μαζί με ορισμένους μοναχούς που προς τιμήν τους δεν τον πρόδωσαν και έμειναν μαζί του μέχρι τέλους και φεύγει για την Ύδρα. Εν πλω, παθαίνει καρδιακή προσβολή και αφήνει την τελευταία του πνοή πριν το πλοίο πιάσει λιμάνι.

Θάφτηκε στις 5 Δεκεμβρίου 1821 στο νησί της Ύδρας. Αργότερα τα οστά του μεταφέρθηκαν στην πόλη των Σερρών. Το επαναστατημένο έθνος τον τίμησε κηδεύοντας τον με τιμές στρατηγού ενώ ο Δ. Υψηλάντης έδωσε έγγραφα στους γιους του που βεβαίωναν την προσφορά του Παπά στον αγώνα. Μεταγενέστερα η γενέτειρα του μετονομάστηκε σε "Εμμανουήλ Παπάς" ενώ προτομές του υπάρχουν στο Πεδίο του Άρεως στην Αθήνα, στις Σέρρες και στη γενέτειρα του.

Αξίζει να αναφέρουμε πως τρεις γιοι του Παπά (από τα 8 συνολικά παιδιά του) έδωσαν την ζωή στον Αγώνα. Ένας αποκεφαλίστηκε από τους Τούρκους στην Χαλκίδα, ο δεύτερος σκοτώθηκε πολεμώντας στο Νιόκαστρο και ο τρίτος πολεμώντας στην μάχη των Αθηνών υπό τον Καραϊσκάκη.

Το μνημείο

Πρόκειται για μια μαρμάρινη προτομή. Απεικονίζει τον Εμμανουήλ Παπά σε ώριμη ηλικία με μουστάκι  και χαίτη. Στην βάση της προτομής αναγράφεται

ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ 

ΠΑΠΑΣ

1773 - 1821


Στο πλάι αναγράφονται τα λόγια:

Σ. ΤΡΙΑΝΤΗΣ 1978


Δηλαδή, η προτομή είναι έργο του  Στέλιου Τριάντη και τοποθετήθηκε το 1978.

Συνοψίζοντας - προσωπικές εντυπώσεις

Ο Εμμανουήλ Παπάς ανήκει σε εκείνη την κατηγορία των Ελλήνων κεφαλαιούχων (μαζί με ελάχιστους ακόμα όπως το ζεύγος Βιζβίζη, η Μαντώ Μαυρογένους και η Μπουμπουλίνα) που μπρος στο κοινό όραμα για ελευθερία και αυτοδιάθεση δεν δίστασε να δώσει όχι μόνο ολόκληρη την περιουσία του αλλά και την ίδια του την ζωή. Έχτισε το επαναστατικό κίνημα στη Μακεδονία σχεδόν μόνος του δίχως καμιά βοήθεια από την κεντρική επαναστατική διοίκηση. Το εγχείρημα του αποκτά ακόμα μεγαλύτερες διαστάσεις αν σκεφτούμε τις δυσκολίες μιας ελληνικής επανάστασης στην Μακεδονία στις αρχές του 19ου αιώνα: η εγγύτητα της περιοχής σε δυο μεγάλα στρατιωτικά κέντρα της οθωμανικής Αυτοκρατορίας όπως η Θεσσαλονίκη και η Πόλη, το σαφώς εξασθενημένο ελληνικό στοιχείο της περιοχής συγκριτικά με περιοχές του νότου (η  Μακεδονία εκείνη την περίοδο κατοικούνταν πυκνά από Οθωμανούς, Βούλγαρους, Εβραίους και Σέρβους οι οποίοι δεν έβλεπαν με καλό μάτι την ελληνική εξέγερση) και τρίτο και σημαντικότερο η απόσταση που χώριζε την Χαλκιδική από τον κυρίως πυρήνα της ελληνικής επανάστασης.

Η επαναστατική διοίκηση μπορούσε να προστατεύσει την επανάσταση στην Χαλκιδική μόνο μέσω της θάλασσας. Και από την στιγμή που τα Υδραίικα και Σπετσιώτικα πλοία προτίμησαν να συμμετάσχουν σε άλλες επιχειρήσεις στη Πελοπόννησο και τις Κυκλάδες σφραγίστηκε η τύχη του ελληνικού κινήματος της Μακεδονίας. Εκ των προτέρων κρίνεται λάθος η επιλογή του Αγίου Όρους ως ορμητήριο των Επαναστατών πρώτον γιατί χωρίς στήριξη από την θάλασσα η όποια αντίσταση πάνω στους βράχους του ήταν μάταιη και δεύτερον γιατί η ιδιοσυγκρασία των μοναχών αμφιταλαντεύονταν ανάμεσα στην επαναστατικότητα και την δουλικότητα. Όντας αφερέγγυοι δεν δίστασαν όταν τα πάντα φαινόταν να έχουν κριθεί να ζητήσουν από την μονή Εσφιγμένου να παραδώσει τον Παπά σε αυτούς και αυτοί με την σειρά τους στις τούρκικες αρχές.

Δίκαια λοιπόν θεωρούμε στις μέρες μας τον Εμμανουήλ Παπά έναν γνήσιο αγωνιστή της ελευθερίας που έδωσε τα πάντα για το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης των Ελλήνων. 

Πως θα πάμε

Η προτομή του Εμμανουήλ Παπά όπως και οι προτομές των υπόλοιπων αγωνιστών της Επανάστασης του 1821 βρίσκεται στο Πεδίο του Άρεως στην πόλη των Αθηνών. Για να φτάσουμε στο Πεδίο του Άρεως το οποίο βρίσκεται σχεδόν πάνω στην συμβολή τον οδών Πατησίων και Αλεξάνδρας (παρεμβάλλεται πλαγίως η πλατεία Αιγύπτου) χρησιμοποιούμε τον ηλεκτρικό και κατεβαίνουμε στην στάση Βικτώρια. Από εκεί ανηφορίζουμε την οδό Χέυδεν η οποία τερματίζει ακριβώς στο Πεδίο του Άρεως. Η κύρια είσοδος βρίσκεται στο δεξί μας χέρι ακριβώς στο άγαλμα του βασιλιά Κωνσταντίνου. Τα αγάλματα βρίσκονται στην πρώτη στροφή του πάρκου δεξιά όπως ερχόμαστε από το άγαλμα του Κωνσταντίνου.

Διαβάστε για τον Εμμανουήλ Παπά Ι, ΙΙ, ΙΙΙ, ΙV, V 

Φωτογραφίες από την προτομή εδώ

Βιβλιογραφία

1. Ο Γλύπτης Στέλιος Τριάντης, Συλλογικό, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Ιωάννινα, 2004
2. Τα γλυπτά της Αθήνας: Υπαίθρια Γλυπτική 1834 -2004, Αντωνοπούλου Ζέτα, Εκδόσεις Ποταμός, Αθήνα, 2003