Ο βυζαντινός ναός Σωτείρας Λυκόδημου (Ρώσικη Εκκλησία) στην Αθηνα

Σήμερα επιστρέφουμε στην περιήγηση μας στα βυζαντινά μνημεία της πόλης των Αθηνών. Όπως γράψαμε και σε παλιότερες αναρτήσεις η πάλαι ποτέ ένδοξη και κυρίαρχος δύναμη της Μεσογείου πόλη των Αθηνών κατά την διάρκεια του Μεσαίωνα και της βυζαντινής δεσποτείας μετατράπηκε σε μια πόλη μάλλον ήσσονος σημασίας με την Θεσσαλονίκη να κατέχει τα σκήπτρα της ανάπτυξης στον κυρίως ελλαδικό χώρο. Ωστόσο αυτό το γεγονός δεν σημαίνει ότι η Αθήνα δεν στολίστηκε με διάφορα μνημεία (όταν μιλάμε για μνημεία βυζαντινής περιόδου τις περισσότερες φορές αναφερόμαστε σε χριστιανικούς ναούς) που μέσα από το πέρασμα των χιλιετηρίδων έφτασαν μέχρι τις μέρες μας.

Ένα από αυτά τα μνημεία είναι και ο ναός του Σωτείρα Λυκόδημου ή αλλιώς Ρώσικη Εκκλησία που βρίσκεται στο κέντρο της σύγχρονης πόλης επί της οδού Φιλελλήνων.

Ιστορικά Στοιχεία

Ο ναός τοποθετείται από τους ερευνητές στα κτίσματα του 11ου αιώνα και θεωρούν ως έτος θεμελίωσης του το 1031. Η άποψη αυτή στηρίζεται σε δυο επιγραφές στη βόρεια πλευρά του ναού. Η πρώτη λέει ότι ο ναός θεμελιώθηκε το 1031 και η δεύτερη ότι ο δωρητής της με το όνομα Στέφανος πέθανε το 1044. Πρόκειται για οκταγωνικό ναό μεγάλου μεγέθους (είναι το μεγαλύτερο μεσαιωνικό κτίσμα των Αθηνών). Τοιχογραφίες από την εποχή του Βυζαντίου δεν σώζονται ενώ αυτές που υπάρχουν στις μέρες μας στο εσωτερικό του είναι δημιουργία του Λουδοβίκου Θείρσιου (1847) ο οποίος φιλοτέχνησε τις τοιχογραφίες του πάνω στα υπολείμματα των βυζαντινών έργων.

Η ονομασία του ναού "Σωτείρα Λυκόδημου" αναφέρεται στην πρωταρχική αφιέρωση του ναού στην Αγία Τριάδα ενώ η προσωνυμία "Λυκόδημου" φαίνεται πως αναφέρεται σε κάποιον δωρητή. Συναντάται και με την επωνυμία "Σωτείρα Νικόδημου" όμως η πρώτη ονομασία επικράτησε από στόμα σε στόμα και είναι αυτή την οποία αποδέχονται οι ερευνητές.

Η συγκεκριμένη εκκλησία συναντάται και με την ονομασία "Ρώσικη Εκκλησία". Αυτό συμβαίνει γιατί την δεκαετία του 1850 ο Τσάρος της Ρωσίας Αλέξανδρος ο Β΄ χρηματοδότησε τις εργασίες για την αναστήλωση του ναού και το οίκημα πέρασε στην δικαιοδοσία της ρώσικης παροικίας η οποία το χρησιμοποιεί μέχρι τις μέρες μας για την εξυπηρέτηση των θρησκευτικών της αναγκών.

Το κωδωνοστάσιο είναι δωρεά του Τσάρου προς το ναό και την ρώσικη παροικία της Ελλάδας. Πρόκειται για ένα τετραώροφο κωδωνοστάσιο το οποίο υψώνεται μέχρι το μέγιστο ύψος του ναού και έχει δίβολα καθώς και τρίβολα ανοίγματα.

Συνοψίζοντας - προσωπικές εντυπώσεις 

Η Ρώσικη Εκκλησία είναι ξεχωριστή από τους υπόλοιπους βυζαντινούς ναούς που υπάρχουν στην Αθήνα. Και δεν είναι μόνο το ειδικό καθεστώς κάτω από το οποίο βρίσκεται (πρέπει να είναι ο μοναδικός ναός στην Αττική ίσως και στην χώρα στον οποίο η λειτουργία γίνεται στα ρώσικα) που την κάνει να ξεχωρίζει αλλά και το μέγεθος της. Όπως έγραψα και παραπάνω, η Ρώσικη Εκκλησία είναι το μεγαλύτερο μεσαιωνικό κτίσμα της Αθήνας - πιο μεγάλο και από το Φετιχιέ Τζαμί. 

Το σημαντικότερο ωστόσο στοιχείο που κάνει τον συγκεκριμένο βυζαντινό ναό να ξεχωρίζει είναι το κωδωνοστάσιο του το οποίο κατά την άποψη μου είναι το ομορφότερο της Αττικής - αν εξαιρέσουμε βεβαίως τα σύγχρονα κωδωνοστάσια - . Στέκει επιβλητικό μπροστά από το ναό σχεδόν πάνω στο πεζοδρόμιο μιαν ανάσα από την Φιλελλήνων και προσδίδει σε ένα βυζαντινό ναό μια διαφορετικότητα,  ένα άλλο χρώμα που δεν συναντάται στους υπόλοιπους βυζαντινούς ναούς της πόλης. Προσδίδει στο ναό ένα χρώμα της τσαρικής Ρωσίας η οποία - όπως και ο μαμά της, η βυζαντινή αυτοκρατορία - έχει περάσει ήδη στο χρονοντούλαπο της ιστορίας. Μπορούμε λοιπόν να δούμε αυτό το κωδωνοστάσιο ως δείγμα μια άλλης Ρωσίας στο κέντρο της πρωτεύουσας της χώρας μας.

Συμβολικά, ο ναός αυτός μπορεί να παρατηρηθεί ως χώρος συνάντησης δυο πολιτισμών οι οποίοι στο παρελθόν είχαν σχέσεις είτε μίσους είτε αγάπης. Ξεκίνησαν την σχέση τους με τα βυθισμένα πλοία των Ρως στον Κεράτιο Κόλπο και τον Βόσπορο, συνέχισαν με την πίστη των Ελλήνων στο "ξανθόν γένος" και την τραγωδία των Ορλωφικών και μάλλον τερματίστηκαν κάπου στα 1945 με 1950 όταν μέσα σε διάστημα 100 ετών οι Ρώσοι από ελευθερωτές της πατρίδας, ομόδοξα αδέρφια και άλλα τέτοια παχιά λόγια μετατράπηκαν σε συμμορίτες, μπολσεβίκοι και κακοί κομμουνιστές - λόγια εξίσου παχιά και άστοχα. 

Πως θα πάμε

Η Ρώσικη Εκκλησία βρίσκεται επί της οδού Φιλελλήνων (η οποία ουσιαστικά είναι η συνέχεια της οδού Σταδίου με κατεύθυνση προς το Ολυμπιείον) στο κέντρο της πόλης των Αθηνών. Για να φτάσουμε χρησιμοποιούμε το μετρό (στάση Σύνταγμα τόσο με την μπλε όσο και την κόκκινη γραμμή). Βγαίνοντας από την έξοδο κατηφορίζουμε στην πλατεία Συντάγματος με την οδό Φιλελλήνων να είναι η πρώτη που συναντάμε στις παρυφές της πλατείας. Στρίβουμε αριστερά και διασχίζουμε την οδό. Η Ρώσικη Εκκλησία βρίσκεται στα 120 περίπου μέτρα στο αριστερό μας χέρι.

Διαβάστε για την Ρώσικη Εκκλησία Ι, ΙΙ, ΙΙΙ, IV, V, VI

Δείτε φωτογραφίες από το μνημείο εδώ

Βιβλιογραφία

• Στα Ίχνη της Βυζαντινής Αθήνας, Σελέντη Νάνσυ - Σταυρουλάκη Φανή, ΥΠ.ΠΟ., Αθήνα, 2001