Ηροδότεια Μελετήματα Α: Κροίσος και Σόλων

ΌΤΑΝ Ο ΒΑΣΙΛΙΑΣ ΤΗΣ ΛΥΔΙΑΣ ΚΡΟΙΣΟΣ ΣΥΝΑΝΤΗΣΕ ΤΟΝ ΣΟΛΩΝΑ ΤΟΝ ΑΘΗΝΑΙΟ

Ο αρχαίος Έλληνας ιστορικός Ηρόδοτος ο Αλικαρνασσεύς σχεδόν στην εισαγωγή του περίφημου έργου Ιστορίες ( Βιβλίο Κλειώ, 30 – 33) παραδίδει στο αναγνωστικό κοινό ένα από τα πλέον διδακτικά περιστατικά που εξιστορούνται στην αρχαία ελληνική γραμματεία. Πρόκειται για την συνάντηση μεταξύ του Ληδού βασιλιά Κροίσου και του Σόλωνα του Αθηναίου.

Ο Κροίσος όντας βασιλιάς των Ληδών κατόρθωσε να υποτάξει  σχεδόν ολόκληρη τη σημερινή Μ. Ασία κατορθώνοντας να γίνει ο πρώτος βάρβαρος που κατέλυσε την ελευθερία των ιωνικών πόλεων (Μίλητος – Έφεσος – Σμύρνη κτλ). Συγκέντρωσε αμύθητα πλούτη (ακόμα και στις μέρες μας το όνομα του χρησιμοποιείται ως επιθετικός προσδιορισμός για τον πολύ πλούσιο άνθρωπο) τα οποία επιδείκνυε τόσο με τα πλούσια αναθήματα του στα ελληνικά μαντεία (κυρίως στους Δελφούς) όσο και με τον στολισμό της πρωτεύουσας του κράτους του, των Σάρδεων.

Κάποια μέρα, έφτασε στις Σάρδεις ο Σόλων από την Αθήνα. Έχοντας εισάγει νέους νόμους στο κλεινόν άστυ, αυτοεξορίστηκε προκειμένου η παρουσία του να μην επηρεάσει την εφαρμογή τους. Έβλεπε μάλιστα αυτή την ευκαιρία όπως μας πληροφορεί τόσο ο Ηρόδοτος όσο και ο Πλούταρχος (Βίοι Παράλληλοι, Σόλων - Ποπλικόλας) ως μια ευκαιρία να γνωρίσει τον κόσμο. Με αυτά τα δεδομένα έφτασε στη Λυδία και ο Κροίσος βάλθηκε να του επιδεικνύει τα πλούτη του και τα αγαθά του.  Έχοντας λοιπόν πραγματοποιήσει μια υπερφίαλη επίδειξη του πλούτου του, ο Κροίσος ρώτησε τον Σόλωνα ποιον θεωρεί τον πιο ευτυχισμένο άνθρωπο στον κόσμο πιστεύοντας πως το όνομα του θα ήταν η απάντηση.

Φευ! Ο Σόλων απάντησε πως σύμφωνα με τη γνώμη του ο πιο ευτυχισμένος άνθρωπος ήταν ο Τέλος ο Αθηναίος. Γιατί έζησε σε μια πόλη αναπτυγμένη, έκανε παιδιά και εγγόνια άξια και δεν είδε κανένα από αυτά να πεθαίνει. Ζώντας μια ζωή γεμάτη με αγαθά πάντα μέσα στο απαραίτητο μέτρο, τελείωσε τις μέρες του σε μια μάχη πιθανότατα εναντίον των Μεγαρέων την ώρα που έτρεπε τον εχθρό σε φυγή. Η Αθήνα τον έθαψε με μεγάλες τιμές και δημοσία δαπάνη.

Όταν ο Κροίσος τον ρώτησε ποιον θεωρεί τον δεύτερο πιο ευτυχισμένο άνθρωπο στον κόσμο νομίζοντας πως θα άκουγε τουλάχιστον τότε το όνομα του, ο Σόλων του απάντησε πως στη δεύτερη θέση τοποθετούσε τον Κλεόβη και τον Βίτωνα από το Άργος. Γιατί; Διότι τούτοι οι νέοι είχαν τα απαραίτητα αγαθά, κατάγονταν από καλή γενιά και είχαν σωματική δύναμη. Μια μέρα λοιπόν που στο Άργος λάμβανε χώρα γιορτή προς τιμήν της Ήρας, η μητέρα των νέων έπρεπε να πάει στο ιερό της θεάς με ζεμένο το κάρο της. Όμως επειδή τα βόδια αργούσαν, οι νέοι σήκωσαν το κάρο με τα χέρια και μετέφεραν την μητέρα τους από το χωράφι μέχρι το ιερό της Ήρας. Οι Αργίτες επαίνεσαν τους νέους και μακάριζαν την μητέρα για την τύχη της να έχει τόσο άξια παιδιά. Η μητέρα προσευχήθηκε τότε στην Ήρα να χαρίσει τα καλύτερα στα παιδιά της. Και οι νέοι εκείνο το βράδυ κοιμήθηκαν και δεν ξύπνησαν ποτέ. Πέθαναν τη στιγμή της μεγαλύτερης τους δόξας, νέοι και άφθαρτοι.

Τότε ο Κροίσος εξοργίστηκε και ρώτησε τον Σόλωνα γιατί δεν θεωρεί αυτόν άνθρωπο μακάριο και ευτυχισμένο, αυτόν που τόσα πολλά αγαθά έχει στην κατοχή του και τόσους πολλούς ανθρώπους υπό τη εξουσία του. Τότε ο Σόλων σε μια από τις μεγάλες στιγμές της αρχαιοελληνικής σοφίας απάντησε πως δεν είναι πιο ευτυχισμένος ο πολύ πλούσιος από εκείνον που έχει το καθημερινό του εκτός και άμα τα φέρει η τύχη και τελειώσει τη ζωή του μέσα σε όλα αυτά τα αγαθά. Ο θεός είναι γεμάτος φθόνο και η τύχη του ανθρώπου ρευστή και ευμετάβλητη.  Επομένως για κανενός ανθρώπου την ευτυχία δεν μπορούμε να κρίνουμε πριν δούμε το τέλος του, πριν μελετήσουμε το σύνολο της ζωής του. Διότι αυτός που ζει μέσα στα πλούτη μπορεί να έχει κακά στερνά γεμάτα πάθη και κακουχίες.

Ο Σόλων εκδιώχτηκε κακήν κακώς από τις Σάρδεις όμως τα λεγόμενα του δεν άργησαν να επαληθευτούν στην πράξη και μάλιστα στον ίδιο τον βίο του Κροίσου. Ο Λυδός βασιλιάς, γεμάτος έπαρση κήρυξε τον πόλεμο στον Κύρο (τον επονομαζόμενο και Μέγα) της Περσίας με αποτέλεσμα να ηττηθεί κατά κράτος, το βασίλειο του να καταλυθεί, οι Σάρδεις να πυρποληθούν και ο ίδιος να καταλήξει στην πυρά. Η μνημόνευση του ονόματος του Σόλωνα (του οποίου τα λόγια θυμήθηκε πάνω στην πυρά) κίνησαν το ενδιαφέρον του Κύρου ο οποίος μετά την εξιστόρηση της ιστορίας  του Σόλωνα, του χάρισε τη ζωή.

ΟΙ ΒΑΣΙΚΕΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΕΣ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΕΛΛΗΝΩΝ – ΑΝΑΤΟΛΗΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΝΟΜΙΛΙΑ ΤΟΥ ΣΟΛΩΝΑ ΜΕ ΤΟΝ ΚΡΟΙΣΟ

Ο Ηρόδοτος ξεκινά τις Ιστορίες του με τις απαρχές της διαμάχης μεταξύ Ελλήνων και ανατολής. Πραγματοποιεί σαφή διαχωρισμό όχι μόνο γεωγραφικό αλλά και φιλοσοφικό. Ο διαχωρισμός αυτός ταυτοποιείται με τις αντιθέσεις Έλληνας – βάρβαρος, Ελλάδα – Ασία. Κάνει λόγο λοιπόν για την αρχή της διαμάχης που υπήρξαν οι εκατέρωθεν αρπαγές γυναικών. Παρακάτω εξιστορείται το περιστατικό του Σόλωνα. Εδώ ουσιαστικά ξετυλίγεται το πρελούδιο της αναπόφευκτης σύγκρουσης των δύο εκ διαμέτρου αντίθετων πολιτισμών.

Ο Σόλων εκπροσωπεί τον ελληνικό τρόπο σκέψης στην καθεαυτό ομηρική μορφή του. Τα δυο βασικά χαρακτηριστικά αυτής της σκέψης είναι τα εξής: η δόξα (κλέος) και η προσφορά στα κοινά. Έννοιες ακατανόητες στον ανατολίτικο τρόπο σκέψης. Γι’ αυτό και ο Κροίσος δεν κατανοεί την ευτυχία του Τέλλου ο οποίος όχι μόνο δεν βίωσε μεγάλες δυστυχίες αλλά και πρόσφερε στα κοινά δίνοντας τη ζωή του για το κοινό όφελος και η δόξα του έμεινε ζωντανή με την πόλη να τον κηδεύει δημοσία δαπάνη. Τα δυο αδέλφια από το Άργος πεθαίνουν νέα, πάνω στην πιο άλκιμη ηλικία τους δίχως να γνωρίσουν γηρατειά και βάσανα. Πεθαίνουν τη στιγμή που όλη η πόλη τους δοξάζει και ο θάνατος τους σφραγίζει την καλή τους δόξα, την καλή τους υστεροφημία αν προτιμάτε, μια για πάντα.

Ο Σόλων όπως και κάθε αρχαίος Έλληνας βιώνει τη ζωή με τελολογικό τρόπο. Όλα έχουν ένα τέλος, ένα σκοπό. Και στα ομηρικά χρόνια αυτό το τέλος είναι το κλέος. Η δόξα.

Στον αντίποδα, ο Κροίσος βιώνει την ύπαρξη του με έναν τρόπο ολότελα υλιστικό. Σημασία γι’ αυτόν όπως και για κάθε ανατολίτη έχουν οι υλικές απολαύσεις. Η συσσώρευση του πλούτου και των λοιπών αγαθών είναι κύριο μέλημα στη ζωή ενός βαρβάρου. Εν αντιθέσει με τον Σόλωνα που βλέπει τη ζωή ως συνολική ύπαρξη με αρχή, μέση και τέλος, ο Κροίσος αντιλαμβάνεται την ύπαρξη ως αιώνια: ο κομπασμός και η υπερηφάνεια για τα πλούτη του τον οδηγούν σε συνεχόμενες ύβρεις που εν τέλει επιφέρουν τη Νέμεση, την καταστροφή δηλαδή του βασιλείου του από τον Κύρο και την κατάλυση της εξουσίας του.

Κλείνοντας, στέκομαι και πάλι σε τούτο το πολύ σημαντικό: η συνάντηση Κροίσου – Σόλωνα αποτελεί ουσιαστικά το πρελούδιο της σύγκρουσης μεταξύ Περσικής Αυτοκρατορίας και ελληνικών πόλεων - κρατών. Ο αναγνώστης κάνοντας την διάκριση μεταξύ του τρόπου σκέψης του Κροίσου και του Σόλωνα (το ότι ο Σόλων κατάγεται από την Αθήνα, την πόλη – τιμωρό της ανατολίτικης αλαζονείας και ο Κροίσος μετέπειτα γίνεται σύμβουλος του Κύρου έχει και αυτό τη σημασία του) αντιλαμβάνεται μετέπειτα με πιο ουσιαστικό τρόπο τους βαθύτερους λόγους της σύγκρουσης.