Πλουτάρχεια Μελετήματα Α: Κάμιλλος. Όταν η ευγένεια κυριαρχεί στο πεδίο της μάχης

Στο δέκατο κεφάλαιο του βίου του Κάμιλλου (που αντιπαραβάλλεται με τον αντίστοιχο βίο του Αθηναίου πολιτικού Θεμιστοκλή) ο Πλούταρχος αναφέρεται σε ένα στρατιωτικό περιστατικό που δείχνει τον τρόπο σκέψης και στρατηγίας όχι μόνο του Κάμιλλου αλλά και όλων των Ρωμαίων της πρώιμης δημοκρατικής εποχής, τότε που η Ρώμη έθετε τα θεμέλια της μετέπειτα κοσμοκρατορίας της. 

Ο Κάμιλλος έζησε στο πρώτο μισό του τέταρτου π.Χ. αιώνα. Του αποδόθηκε ο τίτλος του "δεύτερου ιδρυτή της Ρώμης" (ο πρώτος ήταν ο Ρωμύλος) διότι ήταν αυτός που έδιωξε από την Ρώμη τους Γαλάτες εισβολείς του Βρέννου. Αλλά, ας επανέλθω στο θέμα μας. Βρίσκομαι στο δέκατο κεφάλαιο του βίου του Κάμιλλου. Εκεί, ο Πλούταρχος μας εξιστορεί την στρατηγία του Ρωμαίου εναντίον της πόλης των Φαλερίων. Οι Φαλέριοι επειδή ζούσαν σε μια πόλη με αρκετά ισχυρές οχυρώσεις, ένιωθαν σίγουροι για τον εαυτό τους και συνέχιζαν εν μέσω πολιορκίας να ζουν κανονικά την καθημερινότητα τους. Στα πλαίσια αυτής της καθημερινότητας ανήκε και η διαπαιδαγώγηση των παιδιών τους. Ο παιδαγωγός κάθε μέρα έβγαζε τα παιδιά από τα τείχη (ο Πλούταρχος σημειώνει ότι όλα τα παιδιά της πόλης ήταν μαζεμένα διότι οι Ρωμαίοι ακολουθώντας τον ελληνικό τρόπο διαπαιδαγώγησης προσπαθούσαν να διδάξουν στα παιδιά τους τον κοινωνικό τρόπο ζωής) και όσο αυτά ξεθάρρευαν τόσο αυτός τα κρατούσε περισσότερη ώρα έξω από τα τείχη και τόσο πλησίαζε προς το στρατόπεδο των εχθρών. Ώσπου μια μέρα έφτασε στις προφυλακές των πολιορκητών στους οποίους και παρέδωσε τα παιδιά. Ζήτησε μάλιστα ακρόαση από τον Κάμιλλο, πιστεύοντας πως θα λάμβανε γερή ανταμοιβή για την πράξη του. 

Η συνέχεια της ιστορίας φαντάζει απίστευτη και δικαιολογεί το μεγαλείο στο οποίο έφτασε το άστυ της Ρώμης. Ο Κάμιλλος βρήκε την πράξη του παιδαγωγού φρικτή ( δεινόν το έργον γράφει ο Πλούταρχος) διέταξε τους στρατιώτες του να κουρελιάσουν τα ρούχα του παιδαγωγού, να τον αλυσοδέσουν και να προμηθεύσουν τα παιδιά με ραβδιά. Έτσι τα παιδιά των Φαλερίων επέστρεψαν στην πόλη τους, δέρνοντας και βρίζοντας τον προδότη.

Τόσο σπουδαία φάνηκε στους Φαλέριους η πράξη του εχθρού που η συνέλευση τους αποφάσισε να στείλει στον Κάμιλλο αντιπροσώπους με όρους παράδοσης. Εκείνος τους παρέπεμψε στη Ρώμη και η Ρώμη με τη σειρά της πίσω στον Κάμιλλο. Εν τέλει, ο Ρωμαίος στρατηγός έλαβε πολεμική αποζημίωση από τους Φαλέριους και έκλεισε συμμαχία μαζί τους.

Αξίζει να σταθούμε τόσο στην ίδια την πράξη του Κάμιλλου όσο και στο πως την δικαιολογεί. Μεταφέρω δυο φράσεις οι οποίες απηχούν διαχρονικά τουλάχιστον σε αυτό που ονομάζουμε (λίγο αυθαίρετα αλλά πρέπει κάπως να συνεννοηθούμε) "δυτικό πολιτισμό":

"εισί δε και πολέμων όμως τινές νόμοι τοις αγαθοίς ανδράσι"

"αρετήν γαρ οικεία τον μέγα στρατηγόν, ουκ αλλοτρία θαρρούντα κακία χρήναι στρατεύειν"

Η πρώτη φράση σε ελεύθερη μετάφραση: "Υπάρχουν όμως και στον πόλεμο κάποιοι νόμοι που τους τηρούν οι σπουδαίοι  [οι καλοί] άνδρες". Εδώ γίνεται λόγος για το άγραφο δίκαιο του πολέμου. Ακόμα και σε μια κατάσταση ωμής βίας και ακροτήτων, σ' έναν κυκεώνα αίματος και φονικού, υπάρχει ο άγραφος νόμος τον οποίο τηρούν οι "αγαθοί άνδρες". Δεν μιλά ο Κάμιλλος για νίκη εδώ. Αλλά για καλούς άνδρες οι οποίοι έχουν το πολιτιστικό κριτήριο να ξεχωρίσουν τη νίκη στο πεδίο της μάχης από την ντροπή στο πεδίο της Ιστορίας. Τέτοιες στιγμές ξεχωρίζουν τους αγαθούς λαούς από τους βάρβαρους. Και οι Ρωμαίοι του τέταρτου π.Χ. αιώνα είναι ένας λαός ο οποίος είναι ακόμα "ευγενικός" γι' αυτό και οι επόμενοι αιώνες τους ανήκουν.

Η δεύτερη φράση σε ελεύθερη μετάφραση: "ο μεγάλος στρατηγός πρέπει να πολεμάει πιστεύοντας μόνο στη δική του αξία και όχι στην κακία των άλλων". Ο Κάμιλλος αφήνει αυτή την φορά το φιλοσοφικό γίγνεσθαι του πολέμου και επανέρχεται στην ωμή πραγματικότητα δίνοντας μια συμβουλή η οποία μέχρι τις μέρες μας πρέπει να συνοδεύει τους ανθρώπους που ασχολούνται με τα στρατιωτικά επαγγέλματα. Όντως ο στρατηγός εκείνος ο οποίος νικάει μέσω της κακίας των άλλων σπανίως μπορεί να επαναλάβει ανάλογο κατόρθωμα (διότι δεν βασίζεται στην αξία του) αλλά και μειώνεται στα μάτια των ανδρών του οι οποίοι αναγνωρίζουν τη νίκη στην κακία των άλλων και όχι στη ικανότητες του στρατηγού. Ο οποίος σε αυτή την περίπτωση, πολύ απλά δεν είναι μεγάλος.

Η ιστορία της δημοκρατικής περιόδου της Ρώμης ξεχειλίζει από παρόμοια παραδείγματα. Ανάλογη ήταν και η στάση των Ρωμαίων εναντίον του βασιλιά Πύρρου της Ηπείρου αλλά αυτή την ιστορία θα την μελετήσουμε σε μεταγενέστερη ανάρτηση.

ΥΓ: Τα αρχαία κείμενα προφανώς και είναι γραμμένα στο πολυτονικό. Δυστυχώς, δεν μπορώ να τα μεταφέρω αυτούσια μέσω του pc. Πηγή μου υπήρξε το "Πλούταρχος, Βίοι Παράλληλοι, Θεμιστοκλής - Κάμιλλος, Εκδόσεις Κάκτος, Αθήνα, 1992".