Ο βυζαντινός ναός της Παναγίας Παντάνασσας στο Μοναστηράκι

Όλοι όσοι έχουν βρεθεί στην Αθήνα είτε για τουριστικούς λόγους είτε για επαγγελματικούς ή για οποιονδήποτε άλλο λόγο, σίγουρα θα έχουν περάσει μια βόλτα από το Μοναστηράκι. Πρόκειται μαζί με τον Βράχο της Ακρόπολης και την ευρύτερη περιοχή της Πλάκας για την πιο τουριστική περιοχή σε ολόκληρο το λεκανοπέδιο. Κάθε καλοκαίρι η πλατεία Μοναστηρακίου σφύζει από ζωή με τουρίστες ποικίλων εθνικοτήτων να πηγαινοέρχονται πάνω - κάτω φωτογραφίζοντας τον Παρθενώνα που δεσπόζει πάνω στον Βράχο της Ακρόπολης, με διάφορους πλανόδιους να πουλούν λογής - λογής προϊόντα (από ζώνες και ομπρέλες μέχρι πειρατικά cd και αυτοσχέδια παιχνίδια) με περίεργους Αθηναίους να εισέρχονται στο παραδοσιακό παζάρι της περιοχής για να παζαρέψουν κάποιο παλιό νόμισμα που βρήκαν στο σεντούκι της γιαγιάς τους ή να αγοράσουν κάποιο παλιό περιοδικό που θα τους θυμίσει την εφηβεία τους.

Αλλά και τον χειμώνα, η πλατεία Μοναστηρακίου δεν ησυχάζει. Μόνο που αυτή την φορά οι διαβάτες της είναι ως επί το πλείστον ξενύχτηδες φοιτητές και νεολαίοι που εξορμούν στην γειτονική Πλατεία του Ψυρρή και στο Θησείο για τα καθιερωμένα κρασιά και ρακόμελα (δεν ξέρετε τι σημαίνει Αθήνα αν δεν έχετε πιει ρακόμελο στα στενά του σοκάκια του Ψυρρή!!!).

Αλήθεια όμως, γιατί αυτή η πλατεία ονομάστηκε "πλατεία Μοναστηρακίου"; Την απάντηση την δίνει η ίδια η εικόνα της πλατείας!! Στην συμβολή των οδών Ερμού και Αθηνάς, στην γωνιά της πλατείας, υπάρχει εδώ και χίλια περίπου χρόνια ο ναός της "Παναγίας Παντάνασσας" επονομαζόμενος και ως "Μεγάλο Μοναστήρι".

Ιστορικά στοιχεία

Υπάρχει μεγάλη διχογνωμία μεταξύ των ερευνητών σχετικά με την περίοδο κατασκευής του ναού. Η επικρατέστερη άποψη την οποία υποστηρίζουν μελετητές όπως ο Ορλάνδος και ο Ξυγγόπουλος είναι πως πρόκειται για ένα κτίσμα του 10ου μ.Χ. αιώνα. Ωστόσο η πρώτη γραπτή αναφορά για τον ναό γίνεται σε μεταβυζαντινό σιγίλιο του 1678 όπου και αναφέρεται ως "Μεγάλο Μοναστήρι". Το σιγίλιο μας ενημερώνει πως ο ναός λειτουργούσε ως γυναικείο μοναστήρι με τα κελιά των μοναχών να βρίσκονται στο σημείο όπου σήμερα βρίσκεται η πλατεία. Στην περίοδο της Φραγκοκρατίας προσαρτήθηκε στην Μονή Καισαριανής ενώ μετά το 1690 λειτούργησε ως ενοριακός ναός.

Μετά την απελευθέρωση υπέστη αρκετές αλλαγές τόσο στην ονομασία του όσο και στην όψη του. Επικράτησε η ονομασία "Μικρομονάστηρο" ή "Μοναστηράκι" έναντι της παλιάς του ονομασίας και δυο ανακαινίσεις - με σημαντικότερη αυτή του 1911 υπό την επίβλεψη του αρχιτέκτονα Ιωάννη Κολλινιάτη - άλλαξαν την εικόνα του ναού. Προϊόν αυτών των ανακαινίσεων είναι το κωδωνοστάσιο του ναού, η πρόσοψη καθώς και η πλειοψηφία των τοιχογραφιών.

Από τεχνικής πλευράς, το Μοναστηράκι είναι μια καμαροσκέπαστη βασιλική που χαρακτηρίζει την αρχιτεκτονική μετάβαση από την παλαιοχριστιανική βασιλική στον σταυροειδή εγγεγραμμένο ναό.

Συνοψίζοντας - προσωπικές εντυπώσεις

Αυτό που κάνει ελκυστικό στον ταξιδιώτη τον συγκεκριμένο ναό δεν είναι τόσο η αρχιτεκτονική του (αν και διαφέρει σε αυτόν τον τομέα από τους υπόλοιπους βυζαντινούς ναούς της Αθήνας) όσο η ίδια του η τοποθεσία. Τοποθετημένος στο κέντρο της πόλης με μια μεγάλη πλατεία στα πόδια του και με την θέα της φωταγωγημένης Ακρόπολης να προσφέρεται απλόχερα στον ταξιδιώτη, ο ναός αποτελεί ένα πολύ όμορφο σημείο για μεταμεσονύκτια πηγαδάκια για για συζητήσεις μέχρι πρωίας. Το εσωτερικό του ναού δεν παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον ενώ το μεταγενέστερο κωδωνοστάσιο μειώνει κατά πολύ την αισθητική του μνημείου. Το ίδιο ισχύει και για τις μεταγενέστερες προσθήκες στις πόρτες και τα παράθυρα.

Πως θα πάμε

Ο ναός της Παναγίας Παντάνασσας βρίσκεται στο κέντρο των Αθηνών στην επονομαζόμενη Πλατεία Μοναστηρακίου. Είναι τοποθετημένος ακριβώς στην συμβολή των οδών Αθηνάς και Ερμού. Αν κινούμαστε με τα πόδια, από το Σύνταγμα κατηφορίζουμε την οδό Ερμού (χαζεύοντας και τις ωραίες υπάρξεις της προτιμούμε μέρα που είναι ανοιχτά τα μαγαζιά) περνάμε την Καπνικαρέα και στα 200 μέτρα συναντάμε τον ναό στο αριστερό μας χέρι. Αν ερχόμαστε από την Ομόνοια, κατηφορίζουμε την Οδό Αθηνάς και στο τέρμα της πέφτουμε ακριβώς πάνω στο ναό.

Βολεύει επίσης τόσο το μετρό όσο και ο ηλεκτρικός (στάση: Μοναστηράκι. Μπλε γραμμή). Ο ναός βρίσκεται ακριβώς στην έξοδο του σταθμού.

Διαβάστε για το ναό Ι, ΙΙ, ΙΙΙ, IV, V

Φωτογραφίες από το ναό εδώ

Βιβλιογραφία:

• Στα ίχνη της βυζαντινής Αθήνας, Νάνσυ Σελέντη - Σταυρουλάκη Φανή, ΥΠ.ΠΟ., Αθήνα, 2001