Το Ηρώον Ελλήνων του Πόντου στην Καλλιθέα

Μετά την ήττα του ελληνικού στρατού στην Μικρασιατική γη κατά την εκστρατεία του 1919-1922 και την εκκένωση της Μικρασίας από τα ελληνικά στρατεύματα ένα μεγάλο κύμα προσφύγων προερχόμενο σχεδόν από το σύνολο του μετέπειτα σύγχρονου τουρκικού κράτους έφτασε στον κυρίως ελλαδικό χώρο. Μετά την συνθήκη της Λωζάνης η οποία επέβαλε την αμοιβαία ανταλλαγή των πληθυσμών τα παράλια του Πόντου απογυμνώθηκαν από τους ελληνικούς πληθυσμούς οι οποίοι ρακένδυτοι και πεινασμένοι κατέφτασαν στα μεγάλα λιμάνια της Ελλάδας.

Οι πρόσφυγες προορίζονταν για εποικισμό της Μακεδονίας και της Θράκης, δυο περιοχών που το ελληνικό στοιχείο αποτελούσε την ισχνή πλειοψηφία με την παρουσία βουλγάρικων, εβραϊκών και μουσουλμανικών στοιχείων να παραμένει ακμαία. Το σκεπτικό του ελληνικού κράτους ήταν ότι με την μεταφορά των ποντιακών και μικρασιατικών πληθυσμών στην μακεδονική γη θα επιτυγχάνονταν η ομοιογένεια - γλωσσική, εθνική και θρησκευτική - στην περιοχή, γεγονός που σε βάθος χρόνο και παρά τις φρικτές απώλειες στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο επετεύχθη ακόμα και με μέσα που μάλλον δεν τιμούν το ελληνικό κράτος.

Πολλοί ωστόσο από αυτούς τους πληθυσμούς μη βρίσκοντας εργασία στην ρημαγμένη γη της Μακεδονίας επέστρεψαν στην Αθήνα. Μια από τις περιοχές η οποία δέχτηκε ένα μεγάλο κύμα προσφύγων από τον Πόντο το οποίο αποτέλεσε και μεγάλο κομμάτι του κοινωνικού της ιστού και της μετέπειτα εξέλιξης της ήταν η περιοχή της Καλλιθέας.

Προς τιμήν αυτών των προσφύγων οι οποίοι βοήθησαν στο να μετατραπεί η πόλη της Καλλιθέας από μικρό προάστιο των Αθηνών σε ακμαίο, σύγχρονο Δήμο υπάρχει ένα μνημείο στην Πλατεία Δαβάκη.

Το μνημείο

Πρόκειται για ένα ηρώο προς τιμήν των Ελλήνων του Πόντου. Αποτελείται από δύο μέρη. Το πρώτο μέρος είναι τρία αγάλματα στημένα πάνω σε ένα βάθρο. Τα αγάλματα απεικονίζουν μια ποντιακή οικογένεια: ο άντρας στα αριστερά ντυμένος με την παραδοσιακή ποντιακή ενδυμασία και ζωσμένος στην μέση με πιστόλι, η γυναίκα στα αριστερά κρατώντας ένα βρέφος στην αγκαλιά της και στην μέση ένα μικρό κοριτσάκι το οποίο στρέφεται προς την αγκαλιά της μητέρας της η οποία απλώνει προστατευτικά το χέρι της. Στο βάθρο αναγράφεται:

ΗΡΩΟΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ

Το δεύτερο κομμάτι του μνημείου είναι μια μακρόστενη στήλη η οποία απεικονίζει κομμάτια από την ιστορία του Πόντου. Δεσπόζει στα αριστερά η Αργώ, το περίφημο καράβι με το οποίο ο Ιάσονας έφυγε από την Ιωλκό και έφτασε στα νερά του Εύξεινου Πόντου για να βρει το Χρυσόμαλλο Δέρας ενώ κεντρικό ρόλο έχουν ένας παπάς ο οποίος έχε απλωμένα τα χέρια του και γύρω του συναθροίζεται μεγάλο μέρος του πληθυσμού, ένας χριστιανικός σταυρός ο οποίος δείχνει την προσήλωση των Ελλήνων του Πόντου στην εκκλησία καθώς και ο μονοκέφαλος αετός σύμβολο του Πόντου.

Δημιουργός του έργου είναι ο γλύπτης Ευθύμιος Καλεβράς.

Συνοψίζοντας - προσωπικές εντυπώσεις

Πρόκειται για ένα ωραίο μνημείο τουλάχιστον όσον αφορά το πρώτο κομμάτι του. Τα τρία αγάλματα είναι πραγματικά σπουδαία: η στάση των σωμάτων τόσο του άντρα όσο και της γυναίκας είναι στάση με προτεταμένο το στήθος, στάση υπερήφανη και αδούλωτη. Η αγέρωχη στάση του άντρα συμβολίζει το αδούλωτο πνεύμα των Ελλήνων ανταρτών του Πόντου οι οποίοι πολέμησαν για την ελευθερία τους χωρίς καμιά απολύτως βοήθεια από την συντεταγμένη ελληνική πολιτεία. Η στάση της μάνας δείχνει την υποστηρικτική της διάθεση προς την οικογένεια ενώ το χέρι που απλώνει προς το κοριτσάκι το οποίο είναι μάλλον φοβισμένο δίνει έναν δραματικό τόνο. 

Το δεύτερο κομμάτι του μνημείου απεικονίζει μια μεγάλη αλήθεια: ο κεντρικός ρόλος του παπά στο μνημείο απεικονίζει τον κεντρικό ρόλο της εκκλησίας στον Πόντο και το γεγονός ότι μπορεί πολλές φορές να λειτούργησε αντεθνικά ή και να κράτησε τους Έλληνες για χρόνια στο σκοτάδι της αμάθειας και της ανελευθερίας όμως από την άλλη λειτούργησε ως πυρήνας μιας κάποιας συνοχής και αυτοαναφοράς. Επομένως ορθώς ο σταυρός και ο παππάς κατέχουν κεντρική θέση στο μνημείο γύρω από τους οποίους περιστρέφονται όλοι οι υπόλοιποι απεικονιζόμενοι. Στα δεξιά του μνημείου απεικονίζεται η Αργώ και εδώ υπάρχει η μοναδική ένστασή μου: δεν μπορείς μέσα σε ένα μνημείο να συμπεριλάβεις όλη την ιστορική συνέχεια του τόπου ειδικά όταν σε αυτόν τον τόπο έχουν συγκρουστεί αντιτιθέμενες κουλτούρες όπως η χριστιανική και η αρχαιοελληνική. Θα ήταν πιο ευτυχές αν ο καλλιτέχνης απεικόνιζε μόνο στην βυζαντινή και νεότερη ιστορία του τόπου ή μόνο την αρχαιοελληνική - και οι δυο έχουν εξάλλου ξεχωριστή σημασία καθώς και τις ιδιαιτερότητες τους. Και τα δυο μαζί όμως δημιουργούν μια συγκρουσιακή εικόνα στον ενημερωμένο μελετητή που μάλλον χαλάνε την αισθητική του έργου.

Πως θα πάμε

Το Ηρώον Ελλήνων του Πόντου βρίσκεται στην Πλατεία Δαβάκη, στην Καλλιθέα του νομού Αττικής. Η Πλατεία Δαβάκη βρίσκεται στην συμβολή των οδών Θησέως και Δαβάκη. Μπορούμε να φτάσουμε με συγκοινωνία χρησιμοποιώντας το λεωφορείο 040 που ξεκινάει από την Φιλελλήνων κατεβαίνοντας στην ομώνυμη στάση ή να χρησιμοποιήσουμε τον ηλεκτρικό (στάση: Καλλιθέα). Βγαίνοντας από τον σταθμό παίρνουμε τον δρόμο ανατολικά μέχρι να συναντήσουμε την οδό Θησέως. Η Πλατεία βρίσκεται  στην απέναντι πλευρά του δρόμου.

Φωτογραφίες από το μνημείο εδώ