Η προτομή του Εμμανουήλ Παπά στο Πεδίο του Άρεως

Συνεχίζουμε την βόλτα μας στο Πεδίο του Άρεως και τις προτομές των αγωνιστών του 21΄ που αυτό φιλοξενεί. Σειρά έχει η προτομή ενός αγωνιστή όχι και τόσο προβεβλημένου αν και η προσφορά του είναι εξόχως σημαντική τηρουμένων των αναλογιών και των συνθηκών. Σήμερα λοιπόν θα ασχοληθούμε με την προτομή του Εμμανουήλ Παπά από την γη της Μακεδονίας.

Μερικά λόγια για τον Εμμανουήλ Παπά

Ο Εμμανουήλ Παπάς γεννήθηκε το 1772 ή 1773 (οι πηγές αναφέρουν πότε την μια πότε την άλλη ημερομηνία) στο χωριό Δοβίστα του σημερινού νομού Σερρών. Ήταν γιος κληρικού και γι' αυτόν τον λόγο του δόθηκε η προσωνυμία "Παπάς". Μικρός έμαθε μερικά γράμματα στο χωριό του και αργότερα φοίτησε στις Σέρρες όμως ποτέ του δεν τα πήγε καλά μαζί τους (πράγμα που φανερώνεται από τα πολλά ορθογραφικά λάθη σε ιδιόχειρα σημειώματά του. Αυτό όμως δεν τον εμπόδισε να αναπτύξει το εμπορικό δαιμόνιο του. Γρήγορα απέκτησε περιουσία και έγινε τραπεζίτης. Οι εμπορικές του δραστηριότητες έφταναν μέχρι την Πόλη και την Βιέννη. Τόσο μεγάλος ήταν ο πλούτος του που είχε τη δυνατότητα να δανείζει μέχρι και τους αγάδες και τους μπέηδες της περιοχής.

Ένας από τους ανθρώπους στον οποίο δάνεισε χρήματα ήταν και ο Γιουσούφ Μπέης. Ο Τούρκος αξιωματούχος αδυνατώντας να καταβάλει το χρηματικό ποσό όταν ο Παπάς του το ζήτησε πίσω μηχανεύτηκε την δολοφονία του. Ο Παπάς τότε για να γλυτώσει έφυγε για την Πόλη. Εκεί ήρθε σε επαφή με εκπροσώπους της Φιλικής Εταιρείας και ορκίστηκε μέλος της το 1818 δίνοντας 1000 γρόσια υπέρ του κοινού σκοπού. Η έναρξη της Επανάστασης στην Μολδοβλαχία βρίσκει τον Παπά στην Πόλη να ετοιμάζει την εξέγερση στην Μακεδονία.

Επιλέγει ως αρχηγείο του το Άγιο Όρος θέτοντας ως βασικά επιχειρήματα για την επιλογή του την φυσική οχύρωση του τόπου και την ύπαρξη 3.000 μοναχών που θα αποτελούσαν τον εν δυνάμει μάχιμο επαναστατικό στρατό του. Στις 23 Μαρτίου φτάνει το Όρος με το καράβι του ζεύγους Βισβίζη ύστερα από εντολή του Αλέξανδρου Υψηλάντη και υψώνει την σημαία της Επανάστασης. Σύντομα όλη η Χαλκιδική βρίσκεται σε επαναστατικό αναβρασμό.

Όμως τα πράγματα δεν εξελίσσονται όπως τα σχεδιάζει ο Παπάς. Μπορεί να ξόδεψε όλη του την περιουσία υπέρ του αγώνα όμως ακόμα και αυτή η τεράστια περιουσία δεν ήταν αρκετή για να εξοπλιστεί ο στρατός. Πολλοί παραμένουν χωρίς όπλα ενώ η βοήθεια του ελληνικού στόλου της Ύδρας δεν φτάνει ποτέ. Οι Τούρκοι περνούν στην αντεπίθεση στριμώχνοντας του επαναστάτες στην Κασσάνδρα και το Άγιο Όρος. Στην Κασσάνδρα το επαναστατικό κίνημα συντρίβεται και μπροστά στον κίνδυνο των αντιποίνων οι Αγιορείτες μοναχοί ελευθερώνουν το μέχρι τότε φυλακισμένο Τούρκο διοικητή του Αγίου Όρους.

Ήταν η πισώπλατη μαχαιριά στο μακεδονικό απελευθερωτικό κίνημα. Ο Τούρκος διοικητής ζητάει από τους μοναχούς να του παραδώσουν τον Παπά και τους συνεργάτες του για να τους τιμωρήσει και αυτοί με ένα κείμενο δουλικό και κατάπτυστο ζητούν από την Μονή Εσφιγμένου (στην οποία είχε καταφύγει ο Παπάς) να τους παραδώσει τον αρχικαπετάνιο και τους συνεργάτες του. Ο Παπάς μπροστά στον κίνδυνο της σύλληψης επιβιβάζεται σε καράβι μαζί με ορισμένους μοναχούς που προς τιμήν τους δεν τον πρόδωσαν και έμειναν μαζί του μέχρι τέλους και φεύγει για την Ύδρα. Εν πλω, παθαίνει καρδιακή προσβολή και αφήνει την τελευταία του πνοή πριν το πλοίο πιάσει λιμάνι.

Θάφτηκε στις 5 Δεκεμβρίου 1821 στο νησί της Ύδρας. Αργότερα τα οστά του μεταφέρθηκαν στην πόλη των Σερρών. Το επαναστατημένο έθνος τον τίμησε κηδεύοντας τον με τιμές στρατηγού ενώ ο Δ. Υψηλάντης έδωσε έγγραφα στους γιους του που βεβαίωναν την προσφορά του Παπά στον αγώνα. Μεταγενέστερα η γενέτειρα του μετονομάστηκε σε "Εμμανουήλ Παπάς" ενώ προτομές του υπάρχουν στο Πεδίο του Άρεως στην Αθήνα, στις Σέρρες και στη γενέτειρα του.

Αξίζει να αναφέρουμε πως τρεις γιοι του Παπά (από τα 8 συνολικά παιδιά του) έδωσαν την ζωή στον Αγώνα. Ένας αποκεφαλίστηκε από τους Τούρκους στην Χαλκίδα, ο δεύτερος σκοτώθηκε πολεμώντας στο Νιόκαστρο και ο τρίτος πολεμώντας στην μάχη των Αθηνών υπό τον Καραϊσκάκη.

Το μνημείο

Πρόκειται για μια μαρμάρινη προτομή. Απεικονίζει τον Εμμανουήλ Παπά σε ώριμη ηλικία με μουστάκι  και χαίτη. Στην βάση της προτομής αναγράφεται

ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ 

ΠΑΠΑΣ

1773 - 1821


Στο πλάι αναγράφονται τα λόγια:

Σ. ΤΡΙΑΝΤΗΣ 1978


Δηλαδή, η προτομή είναι έργο του  Στέλιου Τριάντη και τοποθετήθηκε το 1978.

Συνοψίζοντας - προσωπικές εντυπώσεις

Ο Εμμανουήλ Παπάς ανήκει σε εκείνη την κατηγορία των Ελλήνων κεφαλαιούχων (μαζί με ελάχιστους ακόμα όπως το ζεύγος Βιζβίζη, η Μαντώ Μαυρογένους και η Μπουμπουλίνα) που μπρος στο κοινό όραμα για ελευθερία και αυτοδιάθεση δεν δίστασε να δώσει όχι μόνο ολόκληρη την περιουσία του αλλά και την ίδια του την ζωή. Έχτισε το επαναστατικό κίνημα στη Μακεδονία σχεδόν μόνος του δίχως καμιά βοήθεια από την κεντρική επαναστατική διοίκηση. Το εγχείρημα του αποκτά ακόμα μεγαλύτερες διαστάσεις αν σκεφτούμε τις δυσκολίες μιας ελληνικής επανάστασης στην Μακεδονία στις αρχές του 19ου αιώνα: η εγγύτητα της περιοχής σε δυο μεγάλα στρατιωτικά κέντρα της οθωμανικής Αυτοκρατορίας όπως η Θεσσαλονίκη και η Πόλη, το σαφώς εξασθενημένο ελληνικό στοιχείο της περιοχής συγκριτικά με περιοχές του νότου (η  Μακεδονία εκείνη την περίοδο κατοικούνταν πυκνά από Οθωμανούς, Βούλγαρους, Εβραίους και Σέρβους οι οποίοι δεν έβλεπαν με καλό μάτι την ελληνική εξέγερση) και τρίτο και σημαντικότερο η απόσταση που χώριζε την Χαλκιδική από τον κυρίως πυρήνα της ελληνικής επανάστασης.

Η επαναστατική διοίκηση μπορούσε να προστατεύσει την επανάσταση στην Χαλκιδική μόνο μέσω της θάλασσας. Και από την στιγμή που τα Υδραίικα και Σπετσιώτικα πλοία προτίμησαν να συμμετάσχουν σε άλλες επιχειρήσεις στη Πελοπόννησο και τις Κυκλάδες σφραγίστηκε η τύχη του ελληνικού κινήματος της Μακεδονίας. Εκ των προτέρων κρίνεται λάθος η επιλογή του Αγίου Όρους ως ορμητήριο των Επαναστατών πρώτον γιατί χωρίς στήριξη από την θάλασσα η όποια αντίσταση πάνω στους βράχους του ήταν μάταιη και δεύτερον γιατί η ιδιοσυγκρασία των μοναχών αμφιταλαντεύονταν ανάμεσα στην επαναστατικότητα και την δουλικότητα. Όντας αφερέγγυοι δεν δίστασαν όταν τα πάντα φαινόταν να έχουν κριθεί να ζητήσουν από την μονή Εσφιγμένου να παραδώσει τον Παπά σε αυτούς και αυτοί με την σειρά τους στις τούρκικες αρχές.

Δίκαια λοιπόν θεωρούμε στις μέρες μας τον Εμμανουήλ Παπά έναν γνήσιο αγωνιστή της ελευθερίας που έδωσε τα πάντα για το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης των Ελλήνων. 

Πως θα πάμε

Η προτομή του Εμμανουήλ Παπά όπως και οι προτομές των υπόλοιπων αγωνιστών της Επανάστασης του 1821 βρίσκεται στο Πεδίο του Άρεως στην πόλη των Αθηνών. Για να φτάσουμε στο Πεδίο του Άρεως το οποίο βρίσκεται σχεδόν πάνω στην συμβολή τον οδών Πατησίων και Αλεξάνδρας (παρεμβάλλεται πλαγίως η πλατεία Αιγύπτου) χρησιμοποιούμε τον ηλεκτρικό και κατεβαίνουμε στην στάση Βικτώρια. Από εκεί ανηφορίζουμε την οδό Χέυδεν η οποία τερματίζει ακριβώς στο Πεδίο του Άρεως. Η κύρια είσοδος βρίσκεται στο δεξί μας χέρι ακριβώς στο άγαλμα του βασιλιά Κωνσταντίνου. Τα αγάλματα βρίσκονται στην πρώτη στροφή του πάρκου δεξιά όπως ερχόμαστε από το άγαλμα του Κωνσταντίνου.

Διαβάστε για τον Εμμανουήλ Παπά Ι, ΙΙ, ΙΙΙ, ΙV, V 

Φωτογραφίες από την προτομή εδώ

Βιβλιογραφία

1. Ο Γλύπτης Στέλιος Τριάντης, Συλλογικό, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Ιωάννινα, 2004
2. Τα γλυπτά της Αθήνας: Υπαίθρια Γλυπτική 1834 -2004, Αντωνοπούλου Ζέτα, Εκδόσεις Ποταμός, Αθήνα, 2003