Οδός Ελλήνων: Άρτα

Στο χωριό Πέτα του νομού Άρτας διεξήχθη το 1822, Ιουλίου τέσσερις, μια από τις σημαντικότερες μάχες της επανάστασης του 1821 - ατυχής μάλιστα για τα ελληνικά όπλα. Στο σύγχρονο χωριό υπάρχει μνημείο προς τιμήν των πεσόντων μαχητών εκείνης της μάχης. Πριν όμως αναφερθώ σε αυτό το μνημείο το οποίο επισκέφτηκα το καλοκαίρι του 2012, θα γράψω δυο λόγια για τη διεξαγωγή της μάχης. Πηγές μου είναι τα "Απομνημονεύματα" του Μακρυγιάννη 1 αλλά κυρίως η "Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης" του Σπυρίδωνα Τρικούπη 2.

Η Κιάφα στο Σούλι πολιορκούνταν από τούρκικες δυνάμεις. Ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, νούμερο ένα στη διοίκηση της δυτικής στερεάς, θέλοντας να ενισχύσει τους πολιορκημένους, αποφάσισε εκστρατεία από το Μεσολόγγι προς την Κιάφα. Τα στρατεύματα χωρίστηκαν σε δυο τμήματα: το πρώτο με αρχηγό τον Κυριακούλη Μαυρομιχάλη κινήθηκε μέσω θάλασσας και αποβιβάστηκε στη θέση Φανάρι με σκοπό να κινηθεί από εκεί προς την Κιάφα ανοίγοντας αρχικά δίοδο για την παροχή προμηθειών στους Σουλιώτες. Η δεύτερη ομάδα με αρχηγό τον Βαρνακιώτη ξεκίνησε από το Κομπότι της Άρτας μέσω ξηράς για την Κιάφα.

Η μοίρα και των δυο ομάδων υπήρξε πανομοιότυπη: η ομάδα του Βαρνακιώτη ηττήθηκε στην Πλάκα στις 27 Ιουνίου και αναγκάσθηκε να οπισθοχωρήσει ενώ η ομάδα του Κυριακούλη δέχτηκε επίθεση στο Φανάρι το πρωί της τετάρτης Ιουλίου, ο ίδιος ο Κυριακούλης σκοτώθηκε και παρά το γεγονός ότι οι Έλληνες κράτησαν τις θέσεις τους, την επομένη μπήκαν στα πλοία και επέστρεψαν στο Μεσολόγγι.

Η κυρίως δύναμη του εκστρατευτικού σώματος αποτελούνταν από τους λόχους των Φιλελλήνων, τις δυνάμεις των Επτανησίων και δυνάμεις ντόπιων αγωνιστών υπό τον Γώγο, τον Μάρκο Μπότσαρη και τον Βαρνακιώτη (που είχε στο μεταξύ επιστρέψει έπειτα από την ατυχή έκβαση της μάχης στην Πλάκα). Η πραγματικότητα είναι πως από την στιγμή που το σώμα του Βαρνακιώτη απέτυχε να εφοδιάσει την Κιάφα, ο αντικειμενικός σκοπός της εκστρατείας είχε εκλείψει και τα στρατεύματα έπρεπε να επιστρέψουν στην ασφάλεια του Μακρυνόρους. Εσφαλμένα οχυρώθηκαν στο Πέτα, μερικά μόλις χιλιόμετρα έξω από την Άρτα, στοχεύοντας σε κατάληψη της ίδιας της πόλης.

Οι επαναστατικές δυνάμεις στρατοπέδευσαν λοιπόν στο Πέτα εκεί όπου στις 4 Ιουλίου ήρθαν αντιμέτωποι με 8.000 Τούρκους από την Άρτα. Το Πέτα βρίσκεται σε ορεινή τοποθεσία όμως η εγγύτητα του στην Άρτα και η άρνηση των Φιλελλήνων να φτιάξουν προμαχώνες φαίνεται να συνέβαλαν στην καταστροφή. Μοιραία όμως στάθηκε η απουσία των στρατευμάτων του Γώγου από την θέση Μετεπιό, ένας λόφος στη δεξιά πλευρά του ελληνικού μετώπου που κάλυπτε τα νώτα του κέντρου (φιλέλληνες) από ενδεχόμενη περικύκλωση. Οι Τούρκοι παραβίασαν την θέση που ήταν ακάλυπτη, κύκλωσαν το ελληνικό κέντρο και έσφαξαν τη συντριπτική πλειοψηφία των Φιλελλήνων και Επτανησίων που πολεμούσαν σε αυτό. Από τους 2.000 αγωνιστές εξολοθρεύτηκαν κατά τον Τρικούπη οι μισοί Επτανήσιοι, το ένα τρίτο του τακτικού στρατού και τα δύο τρίτα των Φιλελλήνων. Ουσιαστικά, η καταστροφή ήταν απόλυτη.

Ο ρόλος του Γώγου είναι αμφιλεγόμενος μέχρι σήμερα. Τόσο ο Τρικούπης όσο και ο Μακρυγιάννης δεν τον θεωρούν προδότη: ο Μακρυγιάννης τον εξυμνεί ενώ ο Τρικούπης αναφέρει πως μετά την ήττα ο Γώγος παρουσιάστηκε κανονικά στη Λαγκαδά όπου ήταν ο Μαυροκορδάτος και τα απομεινάρια του ελληνικού στρατεύματος αποδίδοντας την μη φρούρηση του λόφου στην απείθεια των ατάκτων. Όταν είδε πως το κλίμα ήταν εναντίον του, συμβιβάστηκε με τους Τούρκους και έζησε την υπόλοιπη ζωή του σαν Τούρκος.

Αυτά αναφέρει ο Τρικούπης για τον Γώγο και υποθέτω πως θα ήταν μεγάλο θράσος από την πλευρά του και απερισκεψία να εμφανιζόταν στη Λαγκαδά μετά την μάχη αν πραγματικά είχε προδώσει. Η λογική λέει πως αν ήταν προδότης, μετά την μάχη θα κατέφευγε στο αντίπαλο στρατόπεδο για να χαρεί τα οφέλη της προδοσίας του και δεν θα πήγαινε σε αυτούς που χε προδώσει. Αλλά όλα τούτα είναι απλώς υποθέσεις.

Συνοψίζοντας, το Πέτα υπήρξε το τέλος όχι μόνο της ελληνικής επανάστασης στη νότια Ήπειρο αλλά και του ένοπλου φιλελληνικού κινήματος. Ελάχιστοι Φιλέλληνες πήραν τα όπλα για την Ελλάδα μετά το Πέτα (μεταξύ αυτών και ο θρυλικός Σανταρόζα) . Λίγο αργότερα οι Σουλιώτες έπαιρναν τον δρόμο της ξενιτειάς και το σκηνικό πια μεταφερόταν από την Άρτα και το Σούλι στις πεδιάδες της Ακαρνανίας και της Αιτωλίας και τα ματωμένα τείχη του Μεσολογγίου.

Κλείνοντας, αξίζει να μελετήσουμε τις αιτίες τούτης της πανωλεθρίας:

Η έλλειψη ικανής ηγεσίας. Ο Μαυροκορδάτος δεν έπασχε μόνο σε επίπεδο στρατιωτικών γνώσεων αλλά και σε επίπεδο ανδρείας: τη μέρα της μάχης, αυτός ο επιτελικός αρχηγός της εκστρατείας, βρισκόταν δεκαπέντε χιλιόμετρα μακριά, στο χωριό Λαγκαδά. Δεν είχε καμία άμεση γνώση του πεδίου της μάχης, της διάταξης και των δυνάμεων του εχθρού.
Η αποτυχία του αντικειμενικού σκοπού: μετά την ήττα στην Πλάκα και στο Φανάρι, η Κιάφα ήταν καταδικασμένη. Η εκστρατεία έπρεπε να λήξει εκεί με σύμπτυξη στο Μακρυνόρος. Η κατάληψη της Άρτας δεν μπορούσε να είναι αντικειμενικός σκοπός. Το ισχυρό της κάστρο, η πολυπληθής τούρκικη φρουρά αλλά κυρίως η απόσταση της από τα ελληνικά επαναστατικά κέντρα και τις ελληνικές γραμμές ανεφοδιασμού, καθιστούσαν την κατάληψη της έργο πολύ δύσκολο.
Η λάθος διάταξη στο πεδίο της μάχης. Οι πλαϊνοί λόφοι έπρεπε να επανδρωθούν από τις τακτικές δυνάμεις ή τους Φιλέλληνες και όχι από τους άτακτους οι οποίοι έπρεπε να κρατήσουν το κέντρο. Έτσι θα είχε διασφαλιστεί ο δρόμος της διαφυγής σε περίπτωση ήττας. Διότι αν η προδοσία φάνταζε αδύνατη ή απρόβλεπτη για την ηγεσία, η απειθαρχία και η αταξία των αγωνιστών ήταν κάτι που μπορούσε να προβλεφθεί και να τακτοποιηθεί. Αλλά η ηγεσία ήταν χιλιόμετρα μακριά....

Κλείνω αυτή την παρένθεση την οποία θεώρησα απαραίτητη για την τιμή της μνήμης των πεσόντων, και έρχομαι στο κυρίως θέμα, το μνημείο.

Το μνημείο των πεσόντων βρίσκεται στη νοτιοανατολική άκρη του χωριού, στο τέρμα της οδού Φιλελλήνων. Κοιτάζει δηλαδή νότια προς Νεοχώρι και όχι προς την Άρτα. Είναι κατασκευασμένο από μάρμαρο. Κεντρικό σημείο του μνημείου είναι μια αναθηματική στήλη με μορφή σταυρού ύψους περίπου τριών μέτρων. Περιμετρικά της στήλης υπάρχει μαρμάρινος τοίχος. Στη μια πλευρά υπάρχει μαρμάρινο οστεοφυλάκιο στην πρόσοψη του οποίοι αναγράφονται τα λόγια:

ΟΣΤΑ ΠΕΣΟΝΤΩΝ

ενώ στην άλλη πλευρά υπάρχει χαραγμένος ένας σταυρός και τα λόγια:

Η ΕΛΛΑΣ

ΤΟΙΣ ΑΘΑΝΑΤΟΙΣ

πλάι από τούτα τα λόγια υπάρχει μαρμάρινη πλάκα στην οποία είναι χαραγμένα τα ονόματα των πεσόντων:

ΟΙ ΠΕΣΟΝΤΕΣ ΦΙΛΕΛΛΗΝΕΣ

ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΝ ΠΕΤΑ ΜΑΧΗΝ

ΤΗΣ 4ης ΙΟΥΛΙΟΥ 1822

ΤΟ ΝΑ ΠΕΘΑΝΗ ΚΑΝΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

ΘΕΙΑ Η ΔΑΝΦΗ

ΜΙΑ ΦΟΡΑ ΚΑΝΕΙΣ ΠΕΘΑΙΝΕΙ

ΝΟΡΜΑΝ ΒΟΝ ΦΕΙΜΑΝ ΤΑΙΧΜΑΝ ΣΑΝΔΑΜ ΒΟΝ ΣΤΑΕΛ ΧΟΛΣΤΑΙΝ ΕΡΡΙΚΟΣ ΣΜΙΘ ΣΑΙΝΔΕΡ ΒΟΝ ΧΕΛΜΑΝ ΒΕΓΓΑΙΝΔ ΒΟΝ ΚΡΥΖΕΜΑΡΧ ΛΟΥΣ ΚΑΙΖΕΜΠΕΡΓ ΔΕΛΜΑΙΕΡ ΟΜΠΕΡΤΣ ΛΑΣΚΥ ΡΟΥΣΤ ΔΙΕΖΕΛΣΚΥ ΦΡΙΔΕΡ ΣΕΕΓΓΕΡΒΟΛΕ ΕΜΕΝ ΔΙΕΤΕΡΛΝ ΕΡΝΕΣΤ ΛΑΚΑΧ ΜΥΛΙΕΝΣ ΧΕΙΣΣΕΝ ΜΟΡΙΤΖ ΦΕΕΣ ΜΑΝΕΣΕ ΡΑΝΓΓΕ ΔΕΛΜΑΙΕΡ ΜΠΟΧΡΣ ΣΙΑΔΕΡ ΝΑΓΓΕΛ ΣΧΝΑΙΔΕΡ ΧΕΟΥΖΕ ΣΟΥΣΜΙΛΧ ΑΛΒΕΡΤ ΦΙΛΙΣ ΟΤΤΟ ΧΟΜΠ ΒΟΝΝ

ΧΟΥΙΣΜΑΝ

ΜΙΡΖΕΥΣΚΙ ΜΙΟΔΟΜΣΚΥ ΔΑΜΠΡΟΒΚΥ ΜΙΟΜΠΙΛΟΒΙΤΣ ΚΟΝΤΣΟΧΕΛΕΣΚΥ ΔΑΜΠΟΧΟΒΣΚΥ ΤΑΜΠΕΝΟΣΚΥ ΚΟΖΙΝΣΚΥ ΠΑΟΥΛΟΜΠΣΚΥΜΕΡΙΤΣΧΙΣΚΥ ΜΟΥΣΚΥ

ΛΟΥΙΣ ΣΕΒΑΛΙΕΡ ΜΠΕΡΕΝΔΛΥ ΚΟΛΙΓΓ ΜΠΕΡΤΖΕΡ ΜΠΕΤΖΑ

ΒΟΝ ΔΑΣΕΦΥ

ΡΟΖΕΜΙΛΧ ΔΕΣΤΑΕΛ ΣΑΙΓΓΕΡ ΖΙΟΥΝΕ ΣΑΙΓΓΕΡ ΑΙΝΕ

ΒΑΝΔΙΚ ΡΟΔΟΛΦ ΧΟΥΣΜΑΝΣ

ΠΕΤΡΟ ΤΑΡΕΛΛΑ ΑΝΤΡΕ ΔΑΝΙΑ ΤΟΡΙΚΕΛΛΙ ΒΡΙΦΑΡΙ ΜΑΜΜΙΟΤΙ ΦΟΤΣΙΟ ΤΙΡΣΛΛΙ ΠΛΕΜΑΡΙΟ ΒΑΤΙΛΙΑΝΟ ΛΟΕΖΙΝΙΟ ΒΙΒΙΑΝΙ ΡΟΣΙΝΙ ΜΟΝΑΛΔΙ ΣΕΚΟΥΙΝΙ ΦΡΑΝΣΕΣΚΟ ΑΝΖΟΛΙΝΙ ΜΑΝΙΑΚ ΒΙΕΛ ΧΕΝΡΙ ΒΑΓΓΕΡΜΑΝ ΣΑΒΑΣΣΑΝΕ ΖΟΣΕΦ ΑΜΠΑΤΙ

ΦΡΕΣΛΟΝ ΦΡΕΓΓΛΙΝ ΚΟΥΣΣΑΡΔ ΔΕΜΠΟΥΣΙ ΣΤΑΚΕΛ

ΕΡΝΕΣΤ ΛΟΥΝΝΑΙ ΚΑΡΡΙ

Έξω από το μνημείο, μερικά μέτρα παραδίπλα υπάρχει μια ορθογώνια πέτρινη κατασκευή η οποία μάλλον είναι οστεοφυλάκιο και αυτή αν κρίνουμε από τα γραφόμενα στην μαρμάρινη πλάκα που είναι εντοιχισμένη στην πρόσοψη της:

ΕΝΘΑΔΕ ΚΕΙΝΤΑΙ

ΟΙ ΕΝ ΠΕΤΑ ΗΡΩΙΚΩΣ ΠΕΣΟΝΤΕΣ ΦΙΛΕΛΛΗΝΕΣ

ΤΗΝ 4ην ΙΟΥΛΙΟΥ 2822

ΓΑΛΛΟΙ

ΜΑΝΙΑΚ ΒΙΕΛ ΣΙΩΒΑΣΣΑΙΝ ΕΡΡΙΚΟΣ ΒΕΓΓΕΡΜΑΝ

ΓΚΙΣΚΑΡΔ ΦΡΕΛΟΝ ΣΕΚΒΕΝ ΔΕΒΟΥΣΙ

ΓΕΡΜΑΝΟΙ

ΔΕ ΔΙΕΙΣΕΛΣΚΥ ΔΕΣΤΕΦΙ ΧΑΙΝΕ ΟΒΕΡΣΤ ΔΕ ΚΡΟΥΖΕΜΑΡΚ ΛΑΣΚΥ

ΟΛΜΑΓΕΡ ΡΑΝΓΕ ΕΡΡΙΚΟΣ ΣΜΙΔΤ ΣΝΑΙΔΕΡ ΒΟΛΦ ΔΑΙΔΕΡΛΙΝ ΕΒΕΝ

ΑΙΖΕΝ ΦΕΛΔΧΑΜ ΦΕΛΣ ΚΑΙΖΕΡΒΕΡΓ ΛΟΥΚΑΕ ΜΑΝΝΕΚΕ ΜΙΟΒΙΔΟΒΤΟΚ

ΡΟΥΣΤ ΣΑΝΔΕΡ ΣΑΝΔΜΑΝ ΣΡΑΙΔΕΡ ΣΑΙΓΕΡ ΤΑΙΧΜΑΝ

ΙΤΑΛΟΙ

ΠΕΤΡΟΣ ΤΟΡΕΛΛΑΣ ΜΑΜΙΟΤ ΤΙΡΕΛΛΗΣ ΒΡΙΦΑΡΡΗΣ ΦΩΤΣΙΟΣ ΤΟΡΙΚΕΛΛΗΣ

ΠΛΕΝΑΡΙΟΣ ΒΑΤΙΛΛΑΝΟΣ ΚΑΙΚΙΝΟΣ ΜΟΝΑΛΔΗΣ ΒΙΒΙΑΝΗΣ ΑΝΔΡΕΑΣ ΔΑΝΝΙΑΣ

ΔΑΝΟΙ

ΡΟΖΕΝΤΙΕΛ ΔΕ ΣΤΑΕΛ ΣΟΥΣΜΙΛΙΧ

ΠΟΛΩΝΟΙ

ΜΙΡΖΕΥΣΚΗΣ ΚΟΥΛΣΙΕΛΕΒΣΚΗΣ ΜΥΔΟΔΟΒΣΗΣ ΔΛΒΡΟΝΟΒΣΚΗΣ

ΕΛΒΕΤΟΙ

ΛΟΥΔΟΒΙΚΟΣ ΣΕΒΑΛΙΕ ΚΑΙΝΙΓ

ΟΛΛΑΝΔΟΙ

ΡΟΔΟΛΦΟΣ ΧΟΥΓΟΜΑΝ

ΜΝΗΜΑ ΜΕΝ ΕΛΛΑΣ ΑΠΑΣ ΕΠΙΚΟΥΡΩΝ ΘΥΜΟΛΕΟΝΤΩΝ ΟΣΤΕΑ Α΄ ΗΠΕΙρΟΥ ΗΔΕ ΚΕΚΕΥΘΕΚΟΝΙΣ

Δεν έχω πληροφορίες για τον γλύπτη του έργου και το έτος κατασκευής.

Κλείνοντας τούτη την ογκώδη ανάρτηση για την φονική μάχη του Πέτα, μου ρχονται στο μυαλό τα λόγια του ιστορικού Σαράντου Καργάκου που άκουσα λίγες μέρες προτού εγκαταλείψω την Αθήνα, τον Οκτώβρη του 2011 στα μαθήματα του Ελεύθερου Πανεπιστημίου της Στοάς του Βιβλίου. Είναι γεγονός πως οι Γερμανοί είχαν μέρος της ευθύνης για τις γενοκτονίες των Ελλήνων της Ανατολής, πως κατέστρεψαν την χώρα στον ΙΙ παγκόσμιο πόλεμο, πως ακόμα και στις μέρες μας προκαλούν προβλήματα με το μνημόνιο και την οικονομική τους πολιτική. Όμως κάθε φορά που αναφερόμαστε σε Γερμανούς, δεν πρέπει να ξεχνούμε τα λόγια του Γερμανού στρατηγού Νόρμαν ο οποίος φτάνοντας ημιθανής στη Λαγκαδά ανέφερε στον πρίντζηπα Μαυροκορδάτο:

"Το παν απωλέσαμεν πλην της τιμής"!!!! 3

Φωτογραφίες από το μνημείο εδώ

Πηγές:

1: Απομνημονεύματα, Μακρυγιάννης, Μέρμηγκας,

2: Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης, Τόμος Β, Σπυρίδων Τρικούπης, Λιβάνης, 1993

3: Χάσαμε τα πάντα εκτός απ' την τιμή μας.

Διαβάστε για την μάχη του Πέτα:

1: Από την σελίδα του Δήμου Πέτα

2: από την Wikipedia

3: από artainfο.gr

Το μνημείο

Πρόκειται για μαρμάρινη προτομή. Ο Μακρυγιάννης απεικονίζεται σε ώριμη ηλικία, με σταθερό βλέμμα, παχύ μουστάκι και γενειάδα. Στο κεφάλι φέρει παραδοσιακό κάλυμμα της εποχή και στη μέση του ένα μαχαίρι και μια πιστόλα. Το γλυπτό είναι τοποθετημένο πάνω σε πέτρινη βάση περίπου ενός μέτρου.

Στη μέση της βάσης είναι εντοιχισμένη μια μαρμάρινη πλάκα στην οποία αναγράφονται τα λόγια (παρμένα από τα Απομνημονεύματα του Μακρυγιάννη):

"Συνάχθηκαν απ'

ολούθε οι Αρτινοί

και γύρευαν να με

βάλουν κεφαλή

τους να τους πάρω

να πάμ εις το ορδί.

Αφού γυμνώθηκαν

δια την λευτεριάν

ο πατριωτισμός δεν τους άφηνε.

Μακρυγιάννης."

Η προτομή είναι έργο του γλύπτη Νικόλα. τοποθετήθηκε το 1960 (βλ βιβλιογραφία).

Πως θα πάμε

Η προτομή του Ιωάννη Μακρυγιάννη βρίσκεται έμπροσθεν του κάστρου της Άρτας μόλις λίγα μέτρα δίπλα από το γνωστό Ρολόι της πόλης. Μερικά μέτρα παραδίπλα βρίσκεται το μνημείο των Εβραίων. Η πρόσβαση είναι εύκολη μιας και το κάστρο δεσπόζει στην βορειοανατολική πλευρά της πόλης.

Δείτε φωτογραφίες από το μνημείο εδώ

Βιβλιογραφία