Η προτομή του Κίτσου Τζαβέλλα στο Πεδίο του Άρεως

Συνεχίζοντας την βόλτα μας στην "οδό των ηρώων" στο Πεδίο του Άρεως φτάνουμε στην προτομή του Σουλιώτη οπλαρχηγού Κίτσου Τζαβέλλα.

Μερικά στοιχεία για τον Κίτσο Τζαβέλλα

Ο Κίτσος Τζαβέλλας γεννήθηκε στο Σούλι με την αυγή του 19ου αιώνα (1800). Ήταν δευτερότοκος γιος του φημισμένου καπετάνιου Φώτου Τζαβέλλα ο οποίος μαζί με την "φάρα" του (με τον όρο φάρα οι Σουλιώτες όριζαν μια διευρυμένη έννοια της οικογένειας που περιελάμβανε θείους, παππούδες, ανίψια, ξαδέρφια κτλ) αλλά και με άλλες ονομαστές φάρες όπως αυτή των Μποτσαραίων αντιστάθηκε σθεναρά επί δεκαετίες στις συνεχόμενες επιθέσεις του Αλί πασά των Ιωαννίνων και κράτησε μακριά τους Τούρκους από το Σούλι (το οποίο ήταν ένα σύμπλεγμα από χωριά ουσιαστικά μια συμπολιτεία της τάξης των 10 με 12 χιλιάδων ανθρώπων). 

Το 1803 όμως ο Αλί πασάς κατόρθωσε να γονατίσει με αποκλεισμό και συνεχόμενη πολιορκία το Σούλι με αποτέλεσμα οι περήφανοι Σουλιώτες να αναγκαστούν να συνθηκολογήσουν. Η συνθήκη μεταξύ άλλων όριζε ότι θα έπρεπε να εγκαταλείψουν τα χωριά τους. Έτσι χωρίστηκαν σε τρεις φάλαγγες και άρχισαν την εκκένωση των σουλιώτικων βουνών. Η μια από αυτές της ομάδες είχε ως αρχηγό τον Φώτο Τζαβέλλα ο οποίος κατόρθωσε να φτάσει στην Πάργα και από εκεί απέναντι στο τότε γαλλοκρατούμενο νησί της Κέρκυρας.

Εκεί πέρασε τη νιότη του ο Κίτσος Τζαβέλλας μέχρι το 1820 όταν σε ηλικία σχεδόν είκοσι ετών επέστρεψε στο Σούλι. Ο πάλαι ποτέ εχθρός Αλί πασάς ήταν πλέον σύμμαχος στον αγώνα εναντίον των σουλτανικών στρατευμάτων. Σε περίπτωση νίκης, οι Σουλιώτες θα κέρδιζαν και πάλι σύμφωνα με την υπόσχεση του πασά τα χωριά τους. Ωστόσο ο Αλί ηττήθηκε και οι Σουλιώτες αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν και πάλι τα χωριά τους - αυτή την φορά οριστικά. Τότε ο Κίτσος Τζαβελλας πέρασε απέναντι στην Ιταλία όπου ήρθε σε συνεννόηση με τον περίφημο "κύκλο της Πίζας" προκειμένου να πάρει πληροφορίες για την επερχόμενη επανάσταση.

Το ξέσπασμα της επανάστασης τον βρίσκει στο Σούλι να πολεμάει τα σουλτανικά στρατεύματα. Μετά την ήττα του Αλί κατεβαίνει στο Αιτωλικό όπου είχαν συγκεντρωθεί αρκετοί Σουλιώτες.Συμμετέχει ενεργά στην πρώτη πολιορκία του Μεσολογγίου και κατορθώνει να αποκρούσει τους Τούρκους από την πόλη ενώ πολεμάει και στην μάχη του Κεφαλόβρυσου όπου σκοτώνεται ο έτερος Σουλιώτης αρχηγός Μάρκος Μπότσαρης. Όταν μετά από λίγο θα σκοτωθεί και ο αδερφός του πατέρα του Ζυγούρης Τζαβέλλας, ο Κίτσος θα καταστεί μοναδικός και αδιαμφισβήτητος αρχηγός των Σουλιωτών.

Το 1824 βοηθάει τον Γεώργιο Καραϊσκάκη (με τον οποίο είχαν έρθει σε προστριβές στο παρελθόν) τη μάχη της Άμπλιανης ενώ τον Ιούνιο του 1825 κατορθώνει να σπάσει τον κλοιό του Κιουταχή να να μπει μέσα στην πολιορκημένη πόλη του Μεσολογγίου. Τον Απρίλη του επόμενου έτους κατορθώνει κατά την ιστορική έξοδο των κατοίκων της πόλης να σώσει 1.300 μάχιμους άνδρες τους οποίους και πήγε στην Άμφισσα. Μετά την πτώση του Μεσολογγίου συνέχισε να πολεμάει παίρνοντας μέρος στις μάχες των Αθηνών και την συντριβή στον Ανάλατο. Μάλιστα μετά τον χαμό του Καραϊσκάκη στο Φάληρο του δόθηκε προσωρινά η αρχιστρατηγία.

Με τον ερχομό του Καποδίστρια διορίστηκε από το Κυβερνήτη χιλίαρχος και του ανατέθηκε να καθαρίσει την Ελλάδα από τα υπολείμματα των οθωμανικών στρατευμάτων. Τάχθηκε ανοιχτά με την πλευρά του Κυβερνήτη και του Κολοκοτρώνη και μετά την δολοφονία του Καποδίστρια κυνηγήθηκε από την Αντιβασιλεία και φυλακίστηκε μαζί με τον Πλαπούτα και τον Γέρο του Μοριά. Ο Όθωνας μετέπειτα προσπάθησε να τον προσεταιριστεί διορίζοντας τον πρώτα αντιστράτηγο και έπειτα υπασπιστή του. Το 1844 διορίστηκε υπουργός Στρατιωτικών στην κυβέρνηση του Κωλέττη και τρία χρόνια μετά διετέλεσε και Πρωθυπουργός. 

Λίγο πριν την δύση της ζωής του πρόλαβε να επισκεφτεί και πάλι τα λημέρια του στην Ήπειρο ως γενικός συντονιστής του απελευθερωτικού κινήματος που ξέσπασε στην περιοχή το 1854. Μετά την αποτυχία του εγχειρήματος επέστρεψε πίσω στην Αθήνα όπου και πέθανε στις 9 Μαρτίου του 1855.

Το μνημείο

Πρόκειται για μια μαρμάρινη προτομή η οποία απεικονίζει τον Κίτσο Τζαβέλλα σε νεαρή ηλικία με καπέλο στο κεφάλι και παχύ μουστάκι. την βάση αναγράφεται:

ΚΙΤΣΟΣ

ΤΖΑΒΕΛΛΑΣ

1801 - 1855


Η προτομή είναι έργο του Τηλέμαχου Γύζη. Τοποθετήθηκε το 1938.

Συνοψίζοντας - προσωπικές εντυπώσεις

Οι Σουλιώτες του δεύτερου μισού του 18ου αιώνα και του πρώτου του επόμενου, αποτελούσαν έναν ιδιαίτερο τύπο λαού. Αποκομμένοι πάνω στα ψηλά βουνά της Ηπείρου όπου μόνο το λευκό χιόνι και ο κρύος αγέρας μπορούν να φτάσουν διαμόρφωσαν έναν ιδιαίτερο τύπο κοινωνίας που χαρακτηρίζονταν από αυστηρότητα, πίστη στα ιδανικά της πατρίδας (όπου πατρίδα τα κακοτράχαλα βουνά των Σουλιοτοχωρίων) και της θρησκείας, σεβασμός στην τιμή και την αξιοπρέπεια και κυρίως απόλυτη προσήλωση στα πολεμικά πράγματα.

Τα ήθη, τα έθιμα τους και κυρίως ο κοινωνικός τρόπος συμπεριφοράς τους μάλλον ξενίζουν τον σύγχρονο Έλληνα αναγνώστη: η βεντέτα όχι μόνο ήταν διαδεδομένη αλλά θεωρούνταν και επιβεβλημένη όταν οι περιστάσεις το απαιτούσαν ενώ οι γυναίκες έπρεπε να είναι σεμνές και σε περίπτωση μοιχείας υπήρχε σκληρή σκοταδιστική ποινή. Οι φάρες διοικούσαν τα χωριά και κάθε φάρα είχε τον αρχηγό της τον οποίο έπρεπε όλοι να σέβονται και να υπακούν τυφλά.

Η ζωή στο Σούλι γενικότερα ήταν δύσκολη, συνυφασμένη με τον πόλεμο και την επιβίωση μέσα σε αντίξοες καιρικές αλλά και κοινωνικές / πολιτικές συνθήκες ολότελα ξένες με ότι ίσχυε στον υπόλοιπο ελλαδικό χώρο όπου τα πράγματα ήταν σαφώς πιο φιλελεύθερα.

Μέσα σε αυτό το κοινωνικό πλαίσιο ανδρώθηκε ο Κίτσος Τζαβέλλας έστω και μακριά από τα βουνά της Ηπείρου. Αποτελεί κλασσικό δείγμα Σουλιώτη των αρχών του 19ου αιώνα: ατρόμητος πολεμιστής, άριστος γνώστης των τεχνικών του πολέμου και ειδικότερα του ανταρτοπόλεμου, ολιγαρκής και σκληροτράχηλος συνέχισε τον αγώνα ακόμα και όταν χάθηκε κάθε ελπίδα για απελευθέρωση του Σουλίου από τους Οθωμανούς. Ήταν ένας από τους χιλιάδες αγωνιστές που συμμετείχαν στην έξοδο του Μεσολογγίου - μιας από τις τραγικότερες στιγμές της Επανάστασης - και μάλιστα κατόρθωσε να οδηγήσει χίλιους και πλέον συμπολεμιστές του μακριά από την φλεγόμενη πόλη. Αυτό υπήρξε το σπουδαιότερο πολεμικό του κατόρθωμα πλάι στα πολλά άλλα ανδραγαθήματα του υπέρ της πατρίδας.

Πως θα πάμε

Η προτομή του Κίτσου Τζαβέλλα όπως και οι προτομές των υπόλοιπων αγωνιστών της Επανάστασης του 1821 βρίσκεται στο Πεδίο του Άρεως στην πόλη των Αθηνών. Για να φτάσουμε στο Πεδίο του Άρεως το οποίο βρίσκεται σχεδόν πάνω στην συμβολή τον οδών Πατησίων και Αλεξάνδρας (παρεμβάλλεται πλαγίως η πλατεία Αιγύπτου) χρησιμοποιούμε τον ηλεκτρικό και κατεβαίνουμε στην στάση Βικτώρια. Από εκεί ανηφορίζουμε την οδό Χέυδεν η οποία τερματίζει ακριβώς στο Πεδίο του Άρεως. Η κύρια είσοδος βρίσκεται στο δεξί μας χέρι ακριβώς στο άγαλμα του βασιλιά Κωνσταντίνου. Τα αγάλματα βρίσκονται στην πρώτη στροφή του πάρκου αριστερά όπως ερχόμαστε από το άγαλμα του Κωνσταντίνου..

Διαβάστε για τον Κίτσο Τζαβέλλα Ι, ΙΙ, ΙΙΙ

Φωτογραφίες από την προτομή εδώ

Βιβλιογραφία

• Τα γλυπτά της Αθήνας: Υπαίθρια Γλυπτική 1834 -2004, Αντωνοπούλου Ζέτα, Εκδόσεις Ποταμός, Αθήνα, 2003