Η προτομή του Παπαφλέσσα στο Πεδίο του Άρεως

Συνεχίζουμε την διαδρομή μας στη λεωφόρο των ηρώων και σειρά παίρνει η προτομή του Γρηγόριου Δικαίου Φλέσσα, γνωστότερου και ως Παπαφλέσσα.

Μερικά λόγια για τον Παπαφλέσσα

Το πραγματικό όνομα του Παπαφλέσσα ήταν Γεώργιος Φλέσσας. Γεννήθηκε το 1788 στο χωριό Πολιανή τη Μεσσηνίας και ήταν γιος του Δημήτριου Φλέσσα και της Κωνστνατνίνας Ανδρωναίου. Ο Γρηγόριος είχε 27 αδέρφια - όχι βέβαια όλα από την ίδια μάνα αφού η Κωνσταντίνα ήταν η δεύτερη γυναίκα του Δημήτριου - και ο ίδιος ήταν ο μικρότερος όλων, ο εικοστός όγδοος. Η οικογένεια του φρόντισε για την μόρφωση του και τον έστειλε να φοιτήσει στη Σχολή της Δημητσάνας. Μετά το πέρας των σπουδών του το 1816, μόνασε στη μονή της Βελανιδιάς στην Καλαμάτα. Εκεί χειροτονήθηκε και πήρε το όνομα Γρηγόριος. Ο ατίθασος χαρακτήρας του όμως που ερχόταν σε πλήρη αντιδιαστολή με το εκκλησιαστικό του σχήμα τον έφεραν σε συγκρούσεις με τους υπόλοιπους μοναχούς και έτσι αναγκάστηκε να φύγει και να μονάσει στην μονή Αγίου Γεωργίου Ρεκίτσας.

Και εκεί όμως εξαιτίας κτηματικών διαφορών ήρθε σε σύγκρουση με έναν τοπικό Τούρκο άρχοντα ο οποίος τον επικήρυξε και προκειμένου να σωθεί διέφυγε από την Πελοπόννησο αρχικά στη Ζάκυνθο και από εκεί στην Κωνσταντινούπολη. Εκεί ο Πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε΄ τον χειροτόνησε αρχιμανδρίτη δίνοντας του το εκκλησιαστικό όνομα Δικαίος. Στην Πόλη ο Παπαφλέσσας ήρθε σε επαφή με τον Παναγιώτη Αναγνωστόπουλο ο οποίος τον μύησε στα μυστικά της Φιλικής Εταιρείας το 1818. Σύντομα έγινε ένας από τους πιο φλογερούς υποστηρικτές της ιδέας της απελευθέρωσης και στάλθηκε με το συνθηματικό όνομα Αρμόδιος στις Παραδουνάβιες ηγεμονίες προκειμένου να οργανώσει εκεί τον πληθυσμό.

Σύντομα ο Αλέξανδρος Υψηλάντης τον στέλνει ως επίσημο αντιπρόσωπο της Εταιρείας στον Μοριά για να οργανώσει τους εκεί πληθυσμούς. Ο Παπαφλέσσας περνάει πρώτα από το Αϊβαλί όπου φορτώνει ένα ολόκληρο πλοίο γεμάτο με πολεμοφόδια και έπειτα φτάνει στην Πελοπόννησο. Εκεί συναντιέται  κρυφά με τους πρόκριτους και κοτζαμπάσηδες της Αχαΐας στην Βοστίτσα. Στην περίφημη εκείνη συνέλευση της Βοστίτσας ο Παπαφλέσσας υπερασπίστηκε με πάθος την έναρξη της Επανάστασης τον Μάρτη σε αντίθεση με τις γνώμες των περισσοτέρων και ειδικότερα του Παλαιών Πατρών Γερμανού που δεν θεωρούσαν τις συνθήκες ώριμες. Έπειτα κατέβηκε στη Μάνη όπου είχε ήδη καταφτάσει ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης. Εκεί διόρισε τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη αρχιστράτηγο της Πελοποννήσου και στις 23 Μαρτίου οι δυνάμεις των Μανιατών με αρχηγό τον Πετρόμπεη μπήκαν στην πόλη της Καλαμάτας. Η επανάσταση είχε αρχίσει.

Ο Παπαφλέσσας συμμετέχει ενεργά στην πλειοψηφία των πολεμικών επιχειρήσεων. Έχοντας ως ορμητήριο του την μονή της Ρεκίτσας προξενεί μεγάλες φθορές στους Τούρκους τη περιοχής. Πολέμησε στα Δερβενάκια απ' όπου πήρε ως λάφυρο την περίφημη κόκκινη γούνα του Τοπάλ πασά με την οποία απεικονίζεται στις πιο γνωστές αναπαραστάσεις του σε διάφορους μεταγενέστερους πίνακες. Συμμετείχε στην Α΄ και στην Β΄ Εθνοσυνέλευση στην οποία διορίστηκε Υπουργός Εσωτερικών. Κατά την διάρκεια του Εμφυλίου πήρε το μέρος των κυβερνητικών και του Λάζαρου Κουντουριώτη και κυνήγησε τον Κολοκοτρώνη οδηγώντας τον στην φυλακή.

Με τον ερχομό όμως του Ιμπραήμ Πασά της Αιγύπτου ήταν ο πρώτος που ζήτησε την αποφυλάκιση του Κολοκοτρώνη και των συναγωνιστών του προκειμένου να ηγηθούν της άμυνας της Πελοποννήσου. Δεν εισακούστηκε όμως και μετά τις καταστροφές των ελληνικών στρατευμάτων στην Σφακτηρία και το Κρεμμύδι και μετά την πτώση του Νιόκαστρου και του Παλαιόκατρου, ξεκίνησε ο ίδιος να ανακόψει την πορεία του Ιμπραήμ προς την Τρίπολη. Στον δρόμο κατόρθωσε να μαζέψει περίπου 1.500 άνδρες ενώ περίμενε και την βοήθεια του αδερφού του Νικήτα.

Στρατοπέδευσε στο Μανιάκι της Μεσσηνίας όμως στη θέμα του πολυάριθμου αιγυπτιακού στρατού που υποστηριζόταν από ιππικό και από πυροβολικό, το μεγαλύτερο μέρος του στρατού του λιποτάκτησε και έμεινε μόνος με 300 περίπου αγωνιστές. Μάταια προσπάθησαν οι συναγωνιστές του να τον πείσουν να ανεβούν σε πιο ορεινές θέσεις. Ο ίδιος είχε πάρει απόφαση ότι θα μένει στα ταμπούρια του και θα πολεμήσει μέχρις εσχάτων.

Στην μάχη που ακολούθησε ο στρατός των Αιγυπτίων πέτυχε σαρωτική νίκη και ο ίδιος ο Παπαφλέσσας βρήκε τον θάνατο τερματίζοντας κατ' αυτόν τον τρόπο τον συναρπαστικό βίο του. Ο θρύλος λέει ότι ο ίδιος ο μεγάλος αντίπαλος του, ο Ιμπραήμ, ζήτησε να βρεθεί μέσα στα νεκρά πτώματα αυτό του Παπαφλέσσα. Οι στρατιώτες του το βρήκαν ακέφαλο και το κεφάλι του λίγο παραδίπλα. Τότε ζήτησε να τον δέσουν σε ένα δέντρο στηρίζοντας σε αυτό το σώμα και το κεφάλι του. Πλησίασε τότε ο Αιγύπτιος και ασπάστηκε το νεκρό Παπαφλέσσα αποδίδοντας έτσι τιμή στον άνθρωπο που είχε το θάρρος και τη γενναιότητα να μην εγκαταλείψει την θέση του και να πολεμήσει υπέρ των ιδανικών του μέχρι τέλους.

Η πολιτεία μεταγενέστερα τίμησε τον Παπαφλέσσα - αν και άφησε άταφα τα κόκαλα του αλλά και των συναγωνιστών του για πολλά χρόνια πάνω στα βουνά της Μεσσηνίας - . Έδωσε το όνομα του σε δρόμους και πλατείες ενώ ανδριάντες του υπάρχουν σχεδόν σε όλη την επικράτεια: αναφέρω χαρακτηριστικά τις προτομές στου Παπάγου, στον Χολαργό, στο Πεδίο του Άρεως, στη Νέα Χαλκηδόνα, στο Μανιάκι...

Το μνημείο

Πρόκειται για μια μαρμάρινη προτομή η οποία απεικονίζει τον Παπαφλέσσα με ακάλυπτο το κεφάλι και πυκνή, μακριά γενειάδα. Στην βάση της προτομής αναγράφονται τα λόγια:

ΓΡΗΓ. Δ. ΠΑΠΑΦΛΕΣΣΑΣ

1788 - 1825

Δημιουργός του έργου είναι ο γλύπτης Κωστής Παπαχρηστόπουλος. Τοποθετήθηκε το 1940.

Συνοψίζοντας - προσωπικές εντυπώσεις

Ο Παπαφλέσσας υπήρξε ένας από τους πρώτους της ελληνικής επανάστασης. Φύσει οξύθυμος, πεισματάρης και ελεύθερος επέλεξε το ράσο όχι γιατί είχε κάποια θρησκευτική ή μεταφυσική ανησυχία αλλά γιατί επιθυμούσε να είναι όσο το δυνατόν λιγότερο ραγιάς. Δεν άντεχε η φύση του να είναι υποτελής ούτε σε Τούρκους ούτε σε κανέναν άλλο. Γι' αυτό εξάλλου ήρθε σε σύγκρουση τόσο με τους μοναχούς στην πρώτη μονή που μόνασε όσο και με του Τούρκους ηγεμόνες στην περιοχή της Ρεκίτσας.

Αεικίνητος και ανήσυχος, βρέθηκε στην Πόλη όπου χειροτονήθηκε αρχιμανδρίτης και έγινε μέλος της Φιλικής Εταιρείας. Από τότε βάζει μπρος το σχέδιο υλοποίησης της υπόσχεσης που είχε δώσει στους Τούρκους του Μοριά που τον κυνηγούσαν: "Θα γυρίσω πίσω ή Δεσπότης ή Πασάς

Θα ξεκινούσε άραγε ποτέ η Επανάσταση τον Μάρτη του 1821 αν δεν ήταν ο Παπαφλέσσας να ξεσηκώσει τους χωρικούς, να δημιουργήσει εσκεμμένα επεισόδια με τους Τούρκους προκειμένου να ενοχοποιήσει τους προκρίτους στα μάτια τους, να περάσει με το έτσι θέλω σχεδόν την απόφαση για ξεσηκωμό στη συνέλευση της Βοστίτσας; Αυτά είναι ερωτήματα τα οποία απασχολούν τους ειδικούς της ιστορίας οι οποίοι έχουν δώσει στον Παπαφλέσσα την θέση που του αξίζει και συγκλίνουν οι περισσότεροι στο γεγονός ότι αυτός ήταν ένας από τους βασικούς κινητήριους μοχλούς της Επανάστασης.

Πέρα όμως από την προετοιμασία της Επανάστασης όπου ο ρόλος του είναι κεντρικός, ο Παπαφλέσσας διέπρεψε και στο πεδίο των μαχών. Αποκορύφωμα βέβαια η καταστροφή ενός μεγάλου τμήματος του τούρκικου στρατού στο Αγιονόρι, στα Δερβενάκια. Μοναδικό του σφάλμα σε αυτήν την θυελλώδη πορεία ήταν το ότι πήρε μέρος στον Εμφύλιο πόλεμο στο πλευρό των κυβερνητικών. Αντάλλαξε αυτή του την υπηρεσία με μια θέση Υπουργού Εσωτερικών και Αστυνομίας την οποία κράτησε μέχρι το θάνατο του. Εκπλήρωσε έτσι την υπόσχεση του και γύρισε στην Πελοπόννησο ως "πασάς"...

Όμως αυτό το λάθος του το διέγραψε μια και καλή όταν ο Ιμπραήμ πάτησε το πόδι του στον Μοριά. Πρώτος από όλους ζήτησε να απελευθερωθούν οι Πελοποννήσιοι αρχηγοί που και ο ίδιος είχε συμμετάσχει στη φυλάκιση τους και να δοθεί η αρχιστρατηγία στον Κολοκοτρώνη. Δεν εισακούστηκε και γι' αυτόν τον λόγο προέβη σε μια πράξη που αποδεικνύει το μεγαλείο του ανδρός: παράτησε τις καρέκλες και τα αξιώματα, ζώστηκε και πάλι τα άρματα και πήγε να αντιμετωπίσει τον στρατό του Ιμπραήμ γνωρίζοντας εκ των προτέρων την έκβαση της μάχης.

Γιατί οι Έλληνες δεν είχαν καμιά τύχη απέναντι στον Ιμπραήμ όσο ήταν διαιρεμένοι και διχασμένοι.

Ωστόσο δεν δείλιασε ούτε μια στιγμή. Ακόμα και όταν η βοήθεια που περίμενε δεν ήρθε, ακόμα και όταν η πλειοψηφία του στρατού του τον εγκατέλειψε μπρος στο πλήθος των κόκκινων στολών των Αιγυπτίων.Θα μπορούσε να ανεβεί σε ψηλότερα σημεία του βουνού ή να εγκαταλείψει την μάχη και να συνεχίσει τον αγώνα από αλλού. Όμως, έμεινε εκεί μέχρι την τελευταία στιγμή, πιστός στον όρκο που είχε δώσει στην Φιλική Εταιρεία.

Πρόκειται για ένα εξαίρετο γενναιότητας, θάρρους, φιλελευθερισμού (με την ετυμολογική έννοια του όρου και όχι με αυτήν που του έχουν προσδώσει οι σύγχρονοι χαρτογιακάδες) & ανιδιοτέλειας. Ένα πρότυπο άνδρα που φωτίζει τις επερχόμενες γενιές.

Είναι ο μοναδικός εν ενεργεία υπουργός που έπεσε στο πεδίο της μάχης στα 190 περίπου χρόνια ύπαρξης του ελληνικού κράτους.

Πως θα πάμε

Η προτομή του Παπαφλέσσα όπως και οι προτομές των υπόλοιπων αγωνιστών της Επανάστασης του 1821 βρίσκεται στο Πεδίο του Άρεως στην πόλη των Αθηνών. Για να φτάσουμε στο Πεδίο του Άρεως το οποίο βρίσκεται σχεδόν πάνω στην συμβολή τον οδών Πατησίων και Αλεξάνδρας (παρεμβάλλεται πλαγίως η πλατεία Αιγύπτου) χρησιμοποιούμε τον ηλεκτρικό και κατεβαίνουμε στην στάση Βικτώρια. Από εκεί ανηφορίζουμε την οδό Χέυδεν η οποία τερματίζει ακριβώς στο Πεδίο του Άρεως. Η κύρια είσοδος βρίσκεται στο δεξί μας χέρι ακριβώς στο άγαλμα του βασιλιά Κωνσταντίνου. Τα αγάλματα βρίσκονται στην πρώτη στροφή του πάρκου αριστερά όπως ερχόμαστε από το άγαλμα του Κωνσταντίνου.

Διαβάστε για τον Παπαφλέσσα Ι, ΙΙ, ΙΙΙ, ΙV, 

Δείτε φωτογραφίες από την προτομή εδώ
Για την προτομή Ι, ΙΙ

Από την ζωή του Παπαφλέσσα εμπνεύστηκε ο κινηματογράφος. Γνωστή είναι η ταινία "Παπαφλέσσας: η μεγάλη στιγμή" σε σκηνοθεσία Ερρίκου Ανδρέου και σενάριο Πάνου Κοντέλη. Τον Παπαφλέσσα ενσάρκωσε ο Δημήτρης Παπαμιχαήλ. Η ταινία προβλήθηκε το 1971. Δείτε ένα απόσπασμα εδώ.

Βιβλιογραφία

• Τα γλυπτά της Αθήνας: Υπαίθρια Γλυπτική 1834 - 2004, Αντωνοπούλου Ζέτα, Εδόσεις Ποταμός, Αθήνα, 2003