Η προτομή του Οδυσσέα Ανδρούτσου στο Πεδίο του Άρεως

Από σήμερα θα ξεκινήσουμε ένα αφιέρωμα στις προτομές των αγωνιστών της Ελληνικής Επανάστασης που βρίσκονται στο Πεδίο του Άρεως στην πόλη των Αθηνών. Επισκέφτηκα το Πεδίο λίγο πριν ολοκληρωθούν πλήρως οι εργασίες αποκατάστασης του τον Οκτώβριο του 2010 και από τότε μιας και βρίσκεται δίπλα στο τωρινό μου σπίτι το επισκέπτομαι συχνά. Οι προτομές των αγωνιστών βρίσκονται στις δυο πλευρές ενός μονοπατιού έχοντας η καθεμία από μια προτομή δίπλα της (στα 5 μέτρα περίπου) και απέναντί της (στα 20 μέτρα περίπου).

Το να μελετήσουμε τις προτομές των αγωνιστών του 1821 που βρίσκονται στο Πεδίο του Άρεως μας δίνει μια καλή ευκαιρία να δούμε και κάποιες πτυχές της ελληνικής επανάστασης οι οποίες είναι άγνωστες στο ευρύ κοινό. Η παρουσίαση των προτομών θα ολοκληρωθεί στα μέσα του Φεβρουαρίου οπότε και θα συνεχίσουμε με άλλα μνημεία της πόλης των Αθηνών κυρίως αλλά και της Ελλάδας γενικότερα. Οι προτομές των αγωνιστών θα παρουσιάζονται αλφαβητικά.

Ξεκινάμε με την προτομή του Ρουμελιώτη Οδυσσέα Ανδρούτσου.

Μερικά λόγια για τον Οδυσσέα Ανδρούτσο

Ο Οδυσσέας Ανδρούτσος γεννήθηκε το 1790 στο νησί της Ιθάκης. Ο πατέρας του ήταν ο Ανδρέας Βαρούσης με καταγωγή από την Φθιώτιδα της Ρούμελης. Ξακουστός οπλαρχηγός της Ρούμελης, πολέμησε στο πλευρό του Λάμπρου Κατσώνη και μετά την ήττα του τελευταίου πιάστηκε αιχμάλωτος και αποκεφαλίστηκε από τους Τούρκους στην Κωνσταντινούπολη. Η μητέρα του ακριβή Τσαρλαμπά καταγόταν από την Πρέβεζα. Μετά την παράδοση της πόλης στον Αλή Πασά, μετανάστευσε στη Λευκάδα και από εκεί στο νησί της Ιθάκης.

Εκεί γεννήθηκε ο Οδυσσέας Ανδρούτσος και βαφτίστηκε από την χήρα του Λάμπρου Κατσώνη Μαρουδιά και τον Γιάννη Ζαβό παίρνοντας το όνομα του μυθικού βασιλιά της Ιθάκης Οδυσσέα. Ο μικρός Οδυσσέας μεγάλωσε ορφανός και το 1806 ο Αλή Πασάς ο οποίος διατηρούσε καλές σχέσεις με τον πατέρα του τον πήρε στην αυλή του ως προστατευόμενο. Η αυλή του Αλή πασά έπαιξε σπουδαίο ρόλο στην διαμόρφωση του χαρακτήρα και των ικανοτήτων του Οδυσσέα.

Εκεί φοίτησε στην στρατιωτική σχολή του Αλί και ήταν τόσο καλές οι επιδόσεις του που ο Πασάς τον έκανε μέλος της προσωπικής σωματοφυλακής του. Το 1819 πριν καν συμπληρώσει το 20ο έτος της ηλικίας του ορίστηκε δερβέναγας της ανατολικής Στερεάς. Συμμετείχε στις μάχες του Αλί  στο Αργυρόκαστρο, το Βεράτι και το Γαρδίκι και για τις υπηρεσίες του ο Αλί του πρόσφερε την οπλαρχηγία της Λιβαδειάς.

Το 1820 μετά την ρήξη του Αλί με τον Σουλτάνο ο Ανδρούτσος - που είχε ήδη μυηθεί στην Φιλική Εταιρεία από το 1818 - μυεί στον κοινό αγώνα της Φιλικής τον Αθανάσιο Διάκο στον οποίο και αφήνει την οπλαρχηγία της Λιβαδειάς και πηγαίνει στην Αράχοβα όπου και προσπαθεί να δημιουργήσει κοινή συμμαχία μεταξύ Ελλήνων και Αλβανών εναντίον των Τούρκων. Αποτυγχάνει λόγω της άρνησης του Ομέρ Βρυώνη και αποσύρεται στην Λευκάδα όπου έρχεται σε επαφή με τον Καραϊσκάκη, τον Κυριακούλη Μαυρομιχάλη και άλλους οπλαρχηγούς. 

Το 1821 με την έναρξη της επανάστασης ο Ανδρούτσος αναλαμβάνει ηγετικό ρόλο στην ανατολική στερεά. Στις 8 Μαΐου 1821 γράφει μαζί με μερικές δεκάδες ακόμα αδούλωτων Ελλήνων μια από τις πιο ένδοξες σελίδες της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας. Ταμπουρώνεται στο Χάνι της Γραβιάς και κατορθώνει να σταματήσει τον στρατό του Ομέρ Βρυώνη ο οποίος προηγουμένως είχε συντρίψει τις δυνάμεις του Διάκου στην Αλαμάνα και είχε σκοτώσει με τον πλέον βάναυσο τρόπο τον Έλληνα οπλαρχηγό. Ο Ανδρούτσος εκδικείται τον φίλο του στέλνοντας στο τάφο 330 Τούρκους και τραυματίζοντας άλλους 800. Ο Βρυώνης καλεί να φέρουν κανόνι οι Έλληνες όμως που είχαν ήδη καταλάβει τις προθέσεις τους δραπετεύουν μέσα στη νύχτα. Ο Ομέρ Βρυώνης συγκλονισμένος από την έκβαση της μάχης αποσύρεται στην Εύβοια και διακόπτει την επέλαση του προς την Πελοπόννησο.

Το 1822 του απονέμεται ο τίτλος του αρχιστράτηγου Ανατολικής Στερεάς όμως λίγο αργότερα ο Ιωάννης Κωλέττης έρχεται σε σύγκρουση μαζί του και του στερεί το αξίωμα. Ο Ανδρούτσος μένει σχεδόν ανενεργός και παροπλισμένος καθώς η κεντρική διοίκηση τον θεωρεί μάλλον εχθρό παρά φίλο. Έχοντας προβλέψει τον εμφύλιο πόλεμο καλεί τον Κολοκοτρώνη και τον Καραϊσκάκη να αναλάβουν δράση για την ανατροπή των πολιτικών. Ο Γέρος του Μωριά αρνείται καθώς τρέμει στην προοπτική ενός Εμφυλίου πολέμου. Ο πόλεμος τελικά έρχεται και θα στερήσει την ζωή του ίδιου του γιου του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη...

Ο Ανδρούτσος ο οποίος στο μεταξύ προσπαθεί να κάνει διάφορους στρατηγικούς ελιγμούς στην Ανατολική Στερεά μεταξύ των οποίων και το κάλεσμα σε δήθεν συμμαχία με τους Τούρκους κατηγορείται για έσχατη προδοσία και διώκεται από το πάλαι ποτέ πρωτοπαλίκαρο του Γιάννη Γκούρα. Ο Ανδρούτσος στην πραγματικότητα χρησιμοποιούσε την πίστη των Τούρκων στην πρότερη καλή του υπηρεσία στην αυλή του Αλί προκειμένου να τους παγιδεύσει και να τους φέρει στην αγκαλιά του ελληνικού στρατού καταστρέφοντας τους. Το ότι δεν επιθυμούσε σύγκρουση με ελληνικά στρατεύματα φαίνεται και από το γεγονός ότι δεν συγκρούστηκε με τα στρατεύματα των διωκτών του υπό τον Γιάννη Γκούρα. Τελικά παραδόθηκε στις ελληνικές αρχές οι οποίες του είχαν υποσχεθεί να τον αφήσουν ελεύθερο. Στην αρχή όμως τον περιόρισαν στο Μοναστήρι του Δομοκού και αργότερα τον συνέλαβαν και τον οδήγησαν στην Ακρόπολη των Αθηνών.

Πάνω στον Ιερό Βράχο της Αθήνας το βράδυ της 5ης Ιουνίου 1825 γράφτηκε μια από τις πιο μελανές σελίδες της σύγχρονης ιστορίας του ελληνικού κράτους. Έπειτα από έγκριση του Γιάννη Γκούρα ο Οδυσσέας Ανδρούτσος δολοφονήθηκε με στραγγαλισμό των γενετικών του οργάνων αφού προηγουμένως είχε βασανιστεί προκειμένου να πει στους βασανιστές του που έκρυβε τους ...θησαυρούς του! Δολοφόνοι του Οδυσσέα Ανδρούτσου - του θρύλου της Γραβιάς - ήταν ο στρατιώτης Θεοχάρης από το Λιδωρίκι, ο Ιωάννης Μαμούρης, ο Μήτρος της Τριανταφυλλίνας και ο παππάς (!!!) Παπακώστας Τζαμάλας.

Η διοίκηση επειδή γνώριζε την απήχηση που είχε ο Ανδρούτσος στον ελληνικό λαό και φοβόταν αντιδράσεις απέκρυψε το γεγονός της δολοφονίας του. Στήσανε ένα σκοινί έξω από το παράθυρο του κελιού του και πέταξαν το πτώμα του από την Ακρόπολη προκειμένου να φανεί ως απόπειρα διαφυγής! Το σώμα του Ανδρούτσου μαζεύτηκε από τους πρόποδες το Βράχου και θάφτηκε πρόχειρα στα πέριξ.

Έπρεπε να έρθει η μαρτυρία του στρατιώτη Καλαντζή ο οποίος φιλούσε σκοπιά εκείνο το βράδυ για να λάμψει η αλήθεια και να πάρει ο κάθε πρωταγωνιστής εκείνης της νύχτας της θέση που του αξίζει στην ιστορία:

Ο Οδυσσέας Ανδρούτσος στο πάνθεον των Ελλήνων Ηρώων και οι δολοφόνοι του με πρώτο και καλύτερο τον προδότη και ηθικό αυτουργό Γιάννη Γκούρα στο αιώνιο ανάθεμα της ανθρωπότητας.

Τα οστά του Οδυσσέα Ανδρούτσου μεταφέρθηκαν έπειτα από δεκαετίες στο Α΄ Νεκροταφείο των Αθηνών σκεπασμένα κάτω από από ένα λιτό και κομψό μνημείο όπως ταιριάζει σε όλους τους μεγάλους. Είχα την τύχη να το επισκεφτώ και θα σας το παρουσιάσω στο μέλλον. Σήμερα σύμφωνα με επιγραφή που βρίσκεται στο Α΄ Νεκροταφείο τα οστά του λιονταριού της Ρούμελης βρίσκονται στην Πρέβεζα.

Το μνημείο

Πρόκειται για μια επιβλητική μαρμάρινη προτομή όπως και όλες οι υπόλοιπες που βρίσκονται στον χώρο και έχουν φτιαχτεί συμμετρικά και με την ίδια τεχνοτροπία. Παρουσιάζει τον Οδυσσέα Ανδρούτσο με μουστάκι, μακριά μαλλιά και καπέλο στο κεφάλι. Στην προτομή αναγράφεται

ΟΔΥΣΣΕΥΣ 

ΑΝΔΡΟΥΤΣΟΣ

1790-1825

H προτομή είναι έργο του γλύπτη Θανάση Απάρτη. Τοποθετήθηκε το έτος 1936 (βλ. βιβλιογραφία).

Συνοψίζοντας - προσωπικές εντυπώσεις

Για τον Οδυσσέα Ανδρούτσο όπως εξάλλου και για την πληθώρα των Ελλήνων επαναστατών του 21΄ δεν μπορούμε εμείς οι μεταγενέστεροι να γράψουμε και πολλά γιατί κρίνουμε εκ του ασφαλούς. Οι συγκεκριμένοι άνθρωποι είχαν το θάρρος να σηκώσουν το όπλο απέναντι σε μια πανίσχυρη και δεσποτική αυτοκρατορία μην έχοντας βοήθεια από πουθενά την στιγμή που εμείς δεν έχουμε την δύναμη να διώξουμε από τον τόπο μας τον Στρος Καν και τον κάθε αυτόκλητο σωτήρα και "γιατρό" του τόπου μας.

Οπότε η γενιά μου μάλλον δεν νομιμοποιείται να κρίνει τις επιλογές μιας γενιάς που υπήρξε βαθιά ελληνική και ηρωική.

Στην περίπτωση όμως του Οδυσσέα Ανδρούτσου παρατηρείται ένα φαινόμενο το οποίο ανέκαθεν ταλάνιζε την ελληνική πραγματικότητα: η ζήλια και η διχόνοια. Είναι οι κοτζαμπάσηδες και η κάστα των πολιτικών αυτή που τρέμει τον Ανδρούτσο (όπως τρέμει και τον Καραϊσκάκη και τον Κολοκοτρώνη) και κάνει τα πάντα για να τον βγάλει από την μέση. Γιατί σε περίπτωση που επικρατούσε ο Ανδρούτσος και οι ιδέες που αυτός εκπροσωπούσε, οι κοτζαμπάσηδες θα είχαν σαφώς μειωμένες εξουσίες στο ελεύθερο ελληνικό κράτος. Επομένως πατώντας πάνω στο γεγονός ότι μάλλον ο Ανδρούτσος είχε προσχωρήσει στη μουσουλμανική αίρεση στην οποία ανήκε και ο προστάτης του Αλί και στο στρατήγημα του να πάρει μαζί του 600 Αλβανούς τον ανακήρυξε προδότη και τον εξόντωσε όπως εξόντωσε μελλοντικά και τον Καραϊσκάκη και προσπάθησε να εξοντώσει και τον Γέρο του Μωριά.

Θλιβερά γεγονότα υποκινούμενα από ντόπια συμφέροντα μικρών ανθρώπων όπως ο Μαυροκορδάτος και ο Κωλέττης. Όσο για την συμπεριφορά του Γκούρα, δεν υπάρχουν σχόλια. Όταν διατάζεις τον βασανισμό, την δολοφονία και την μετέπειτα σπίλωση του ονόματος του οπλαρχηγού και ευεργέτη σου δεν μπορεί παρά να είσαι ένα μικρό ματαιόδοξο σκουλήκι.

Όπως είπαμε όμως και πιο πάνω η Ιστορία - πάντα δίκαιη και αληθής - έδωσε στον Οδυσσέα Ανδρούτσο την τιμή και την θέση που του πρέπει.

Πως θα πάμε

Η προτομή του Οδυσσέα Ανδρούτσου όπως και οι προτομές των υπόλοιπων αγωνιστών της Επανάστασης του 1821 βρίσκεται στο Πεδίο του Άρεως στην πόλη των Αθηνών. Για να φτάσουμε στο Πεδίο του Άρεως το οποίο βρίσκεται σχεδόν πάνω στην συμβολή τον οδών Πατησίων και Αλεξάνδρας (παρεμβάλλεται πλαγίως η πλατεία Αιγύπτου) χρησιμοποιούμε τον ηλεκτρικό και κατεβαίνουμε στην στάση Βικτώρια. Από εκεί ανηφορίζουμε την οδό Χέυδεν η οποία τερματίζει ακριβώς στο Πεδίο του Άρεως. Η κύρια είσοδος βρίσκεται στο δεξί μας χέρι ακριβώς στο άγαλμα του βασιλιά Κωνσταντίνου. Τα αγάλματα βρίσκονται στην πρώτη στροφή του πάρκου αριστερά όπως ερχόμαστε από το άγαλμα του Κωνσταντίνου.

Διαβάστε για τον Οδυσσέα Ανδρούτσο Ι, ΙΙ, ΙΙΙ, IV, V, VI

Η μάχη στο Χάνι της Γραβιάς εδώ

Φωτογραφίες από την προτομή εδώ

Η λαϊκή μούσα διέσωσε τη μνήμη του Οδυσσέα Ανδρούτσου μέσα από τα δημοτικά τραγούδια γνωστότερο εκ των οποίων είναι το "Του Ανδρούτσου η Μάνα".

Βιβλιογραφία

• Τα γλυπτά της Αθήνας: Υπαίθρια Γλυπτική 1834 -2004, Αντωνοπούλου Ζέτα, Εκδόσεις Ποταμός, Αθήνα, 2003