Η προτομή του Κωνσταντίνου Κανάρη στο Πεδίο του Άρεως

Συνεχίζουμε την διαδρομή μας στο Πεδίο του Άρεως και πιο συγκεκριμένα στην οδό όπου βρίσκονται οι προτομές των ηρώων του 21΄. Σήμερα θα δούμε την προτομή του μπουρλοτιέρη του Αιγαίου και μετέπειτα Πρωθυπουργού της Ελλάδας Κωνσταντίνου Κανάρη. 

Μερικά λόγια για τον Κωνσταντίνο Κανάρη

Οι ερευνητές και οι ιστορικοί διαφωνούν σχετικά με τον τόπο και την ημερομηνία γέννησης του Κωνσταντίνου Κανάρη. Οι δυο περιοχές που διεκδικούν τον ρόλο της γενέτειρας του Κανάρη είναι η Πάργα και τα Ψαρά. Ο ίδιος ο Κωνσταντίνος Κανάρης αναφέρει στα απομνημονεύματα του  "τώρα περνάμε από την γενέτειρα μου την Πάργα" όμως αρκετοί ιστορικοί θεωρούν ως μη αληθή αυτά τα γραπτά. Επίσης, ο ιστορικός κύριος Γατόπουλος μελέτησε τα αρχεία της οικογένειας Κανάρη σύμφωνα με τα οποία προκύπτει ότι ο Κανάρης γεννήθηκε τον Σεπτέμβριο του 1790 στην Πάργα της Ηπείρου και εγκαταστάθηκε στα Ψαρά κατά τα προεπαναστατικά χρόνια. Αυτήν την εκδοχή σήμερα ενστερνίζεται η επίσημη ιστοριογραφία αν και στο συλλογικό ασυνείδητο ο Κανάρης έχει καταγραφεί ως Ψαριανός και αυτό δύσκολα αλλάζει.

Πέρα από τον τόπο γέννησης διχογνωμίες υπάρχουν και για την ημερομηνία. Διάφορες εγκυκλοπαίδειες αναφέρουν ως ημερομηνία γέννησης το 1793 ή το 1795 ωστόσο αυτή που ενστερνιζόμαστε είναι η ημερομηνία που αναφέρει ο κύριος Γατόπουλος (Σεπτέμβριος του 1890).

Ο Κανάρης δεν υπήρξε μέλος της Φιλικής Εταιρείας όμως αυτό δεν τον εμπόδισε με το ξέσπασμα της Επανάστασης να συμμετάσχει ενεργά ως απλός ναύτης. Κατατάχθηκε στον ψαριανό στολίσκο που δημιούργησε ο Νικολής Αποστόλης και ξεκίνησε την επαναστατική του δράση έχοντας ως εξειδίκευση του τα πυρπολικά. Η πρώτη μεγάλη αποστολή στην οποία παίρνει μέρος είναι η προσπάθεια ανατίναξης της τούρκικης ναυαρχίδας στο λιμάνι της Χίου τον Ιούνιο του 1822. 

Στις 1 Ιουνίου του 1822 ο Κωνσταντίνος Κανάρης και ο Πιπίνος με δυο πυρπολικά και τέσσερα περιπολικά πλοία μπήκαν στο λιμάνι της Χίου όπου βρισκόταν αγκυροβολημένος ο τούρκικος στόλος. Ο Κανάρης είχε ως στόχο την ανατίναξη της ναυαρχίδας και ο Πιπίνος της αντιναυαρχίδας. Ο Πιπίνος απέτυχε γιατί βιάστηκε και έγινε αντιληπτός από τους φρουρούς ο Κανάρης όμως εκμεταλλευόμενος το γεγονός ότι η νύχτα δεν είχε φεγγάρι και ότι οι Τούρκοι γιόρταζαν το μπαϊράμι (επομένως οι σκοπιές ήταν πιο χαλαρές από ότι άλλες μέρες) κατόρθωσε να πλησιάσει την τούρκικη ναυαρχίδα και να της βάλεις φωτιά. Σκοτώθηκαν δυο χιλιάδες άνθρωποι μεταξύ των οποίων και ο σφαγέας της Χίου Καρά - Αλί. Ήταν η πρώτη από μια σειρά εκδικήσεων που επιφύλασσε ο Κανάρης σε αυτούς που δυο μήνες πριν κατέστρεψαν ολοσχερώς το νησί της Χίου.

Η δράση του συνεχίστηκε και τον Οκτώβριο του ίδιου έτους πυρπόλησε την αντιναυαρχίδα του τούρκικου στόλου στην Τένεδο ενώ δυο χρόνια αργότερα καίει μια κορβέτα στην Μυτιλήνη και μια φρεγάτα στην Σάμο. Το μεγαλύτερο εγχείρημα του όμως έμελλε να το πραγματοποιήσει τον Αύγουστο του 1825. Εκείνη την εποχή ο Σουλτάνος είχε έρθει σε συμφωνία με τον πασά της Αιγύπτου Μωχάμετ Άλη προκειμένου ο δεύτερος να τον βοηθήσει να καταστείλει την ελληνική Επανάσταση. Στο λιμάνι της Αλεξάνδρειας λοιπόν γίνονταν οι προετοιμασίες του στόλου ο οποίος θα μετέφερε τον αιγυπτιακό στρατό στην Ελλάδα. Ο Κανάρης εισηγήθηκε στην ελληνική διοίκηση την δημιουργία ενός μικρού στολίσκου ο οποίος θα έφτανε στην Αλεξάνδρεια και θα έκαιγε τον αιγυπτιακό στόλο. Η διοίκηση δέχτηκε και διόρισε αρχηγό του στόλου τον Μιχάλη Τομπάζη.

Ο ελληνικός στόλος έφτασε στα ανοιχτά της Αλεξάνδρειας στις 10 Αυγούστου 1825. Εκείνη την στιγμή φυσούσε ούριος άνεμος όμως δεν μπορούσαν να μπουν στο λιμάνι δίχως την βοήθεια πιλότου μιας και υπήρχαν πολλοί ύφαλοι και υπήρχε κίνδυνος πρόσκρουσης. Ο Κανάρης όμως επειδή έβλεπε πως ο άνεμος είναι μαζί του και σε ενδεχόμενη πυρπόληση ενός πλοίου η φωτιά θα μεταφερόταν σε όλον τον αιγυπτιακό στόλο ύψωσε ρωσική σημαία εξαπατώντας τον πιλότο και μπήκε μόνος του στο λιμάνι.  Ξαφνικά όμως ο άνεμος έπεσε οπότε άρχισε να κάνει βόλτες μέσα στο λιμάνι. Έγινε όμως αντιληπτός από το γαλλικό πολεμικό "Μελίσσα" το οποίο άρχισε να βάλει εναντίον του. Τότε ο Κανάρης έβαλε φωτιά στο πυρπολικό του και μπήκε στην βάρκα διαφυγής προσπαθώντας να βγει από το λιμάνι. Παρά τα συνεχόμενα πυρά τόσο από τα πλοία όσο και από τα παράκτια πολυβολεία κατόρθωσε να βγει από το λιμάνι και να βρει τον υπόλοιπο ελληνικό στόλο ο οποίος στο μεταξύ είχε και πάλι σηκώσει την ελληνική σημαία.

Επρόκειτο για μια σπουδαία πράξη η οποία εάν είχε επιτυχή έκβαση θα άλλαζε την μοίρα τόσο της ελληνικής Επανάστασης όσο και του ελληνικού έθνους εν γένει. Οι Έλληνες ανύψωσαν ακόμα περισσότερο τον Κανάρη στις καρδιές τους οι ξένοι όμως θεώρησαν την πράξη παράνομη και πειρατική επειδή ο Κανάρης είχε χρησιμοποιήσει σημαία άλλου κράτους.

Με την λήξη τη Επανάστασης τάχθηκε στο πλευρό του κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια. Διορίστηκε αρχικά φρούραρχος Μονεμβασιάς και αργότερα συμμετείχε ενεργά στην διαμάχη με τον αντικυβερνητικό συνασπισμό της Ύδρας συλλαμβάνοντας τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη. Μετά την δολοφονία του Καποδίστρια απογοητευμένος αποσύρθηκε στην Ερμούπολη της Σύρου. Με την έλευση του Όθωνα διορίστηκε πρώτα πλοίαρχος γ΄ τάξεως και μετέπειτα ναύαρχος. Διετέλεσε υπουργός Ναυτικών το 1843 στην κυβέρνηση Μεταξά και μετά στην κυβέρνηση του Κωλέττη. Συμμετείχε ενεργά στο κίνημα της 3ης Σεπτεμβρίου το οποίο ζητούσε Σύνταγμα από τον Όθωνα. Το 1854 έγινε και πάλι υπουργός Ναυτικών στην κυβέρνηση του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου ενώ το 1862 πρωτοστάτησε στην αντιοθωνική κίνηση. Ο Όθωνας προσπάθησε να τον προσεταιριστεί δίνοντας του εντολή για σχηματισμό κυβέρνησης όμως ο Κανάρης αρνήθηκε γιατί ο βασιλιάς δεν δεχόταν τους υπουργούς που του πρότεινε μιας και όλοι τους είχαν προοδευτικές ως και επαναστατικές θέσεις.

Μετά την φυγή του Όθωνα έγινε μέλος της επαναστατικής τριανδρίας που σχημάτισε κυβέρνηση υπό τον Βούλγαρη και πήγε επικεφαλής επιτροπής στην Δανία για να προσφέρει το στέμμα στον Γεώργιο. Μετά την έλευση του Γεωργίου έγινε τρεις φορές Πρωθυπουργός και μάλιστα ο θάνατος στις 2 Σεπτεμβρίου του 1877 τον βρήκε να κατέχει αυτήν την θέση. Θάφτηκε στο Α΄ Νεκροταφείο.

Το ελληνικό κράτος τον τίμησε με πλήθος δρόμων, προτομών και εκδηλώσεων. Προτομές του υπάρχουν στην Καβάλα, στην Κυψέλη (όπου βρισκόταν το σπίτι του), στην Ερέτρια (που υπήρξε καταφύγιο εκατοντάδων Ψαριανών μετά την καταστροφή του νησιού από τους Τούρκους), στο Πεδίο του Άρεως και αλλού.

Το μνημείο

Στην βάση της προτομής αναγράφεται:

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΝΑΡΗΣ

1790 - 1877


Η προτομή είναι έργο του γλύπτη Μιχαήλ Τόμπρου. Τοποθετήθηκε το 1940. 

Συνοψίζοντας - προσωπικές εντυπώσεις

Ο Κανάρης υπήρξε μια εμβληματική μορφή του αγώνα των Ελλήνων για απελευθέρωση από τον οθωμανικό ζυγό. Από την πρώτη στιγμή ρίχτηκε στην θάλασσα με σκοπό να πολεμήσει για την ελευθερία την δικιά του αλλά και των σκλαβωμένων αδερφών του. Υπήρξε γενναίος και τολμηρός, χαρακτηριστικά που φανερώνονται από τις πολεμικές του επιχειρήσεις. Γιατί το να προσπαθείς να κάψεις ένα μεγάλο εχθρικό σκάφος με ένα πυρπολικό απαιτεί τόλμη και γενναιότητα. Ο Κανάρης διέθετε και τα δυο καθώς έλαβε μέρος σε πολλές τέτοιες επιχειρήσεις έχοντας πλήρη γνώση των κινδύνων και των δυσκολιών αυτών των επιχειρήσεων. Σε κάθε τέτοια επιχείρηση έπαιζε και αυτός και οι σύντροφοί του το κεφάλι του κορώνα - γράμματα όμως δεν πτοήθηκε ούτε μια στιγμή.

Οι νίκες του υπήρξαν σπουδαίες όχι μόνο σε πρακτικό επίπεδο (κατόρθωσε να κρατήσει τον τούρκικο στόλο μακριά από τα φρούρια της Πελοποννήσου) αλλά και σε επίπεδο ψυχολογίας μιας και οι σκλαβωμένοι Έλληνες έβλεπαν στο πρόσωπο του αυτόν που τιμώρησε τον σφαγέα της Χίου και αυτόν που έσπερνε τον πανικό στα τούρκικα πληρώματα. Οι επιτυχίες του είχαν μεγάλο αντίκτυπο και στην Ευρώπη όπου ο απλός κόσμος έβλεπε στο πρόσωπο του Κανάρη ένα  σύγχρονο μυθικό ελληνικό ήρωα.

Η τόλμη και η γενναιότητα του Κανάρη φαίνονται περισσότερο από οπουδήποτε αλλού στην προσπάθεια του να κάψει τον αιγυπτιακό στόλο μέσα στο λιμάνι της Αλεξάνδρειας. Μια προσπάθεια που εάν πετύχαινε θα είχε αλλάξει το ρου της ιστορίας μιας και ο Ιμπραήμ δεν θα έφτανε ποτέ στην Ελλάδα, η Επανάσταση θα εδραιωνόταν με δικές της δυνάμεις και ο ξένος παράγοντας δεν θα εμφανιζόταν ως σωτήρας με τα τραγικά αποτελέσματα που βιώνουμε μέχρι και τις μέρες μας.

Όσον αφορά την διαμάχη σχετικά με την περιοχή όπου γεννήθηκε ο Κανάρης,δεν είναι δουλειά του παρόντος ιστολογίου να πει πια πλευρά έχει το δίκιο με το μέρος της. Είναι δουλειά των ιστορικών να ερευνήσουν τις πηγές και μέσα από επιστημονική μελέτη να καταλήξουν σε ένα συμπέρασμα. Αυτό το συμπέρασμα όμως δεν θα εξυπηρετεί τίποτε περισσότερο παρά μόνο την αλήθεια η οποία ναι μεν είναι σημαντική αλλά όταν μιλάμε για ανθρώπους όπως ο Κανάρης μικρή σημασία έχει.

Γιατί ο Κανάρης με τον βίο του - γεμάτο με γενναίες πράξεις και αγάπη προς το κοινό όφελος - έχει προ πολλού ξεπεράσει τα στενά όρια της Πάργας, των Ψαρών και της Ελλάδας και αποτελεί πρότυπο θάρρους και αυταπάρνησης για όλους του ανθρώπους του πλανήτη που διέπονται από τα ιδανικά της δικαιοσύνης και της ελευθερίας.

Πως θα πάμε

Η προτομή του Κωνσταντίνου Κανάρη όπως και οι προτομές των υπόλοιπων αγωνιστών της Επανάστασης του 1821 βρίσκεται στο Πεδίο του Άρεως στην πόλη των Αθηνών. Για να φτάσουμε στο Πεδίο του Άρεως το οποίο βρίσκεται σχεδόν πάνω στην συμβολή τον οδών Πατησίων και Αλεξάνδρας (παρεμβάλλεται πλαγίως η πλατεία Αιγύπτου) χρησιμοποιούμε τον ηλεκτρικό και κατεβαίνουμε στην στάση Βικτώρια. Από εκεί ανηφορίζουμε την οδό Χέυδεν η οποία τερματίζει ακριβώς στο Πεδίο του Άρεως. Η κύρια είσοδος βρίσκεται στο δεξί μας χέρι ακριβώς στο άγαλμα του βασιλιά Κωνσταντίνου. Τα αγάλματα βρίσκονται στην πρώτη στροφή του πάρκου αριστερά όπως ερχόμαστε από το άγαλμα του Κωνσταντίνου.

Διαβάστε για τον Κανάρη Ι, ΙΙ, ΙΙΙ, ΙV, V, VI

Δείτε φωτογραφίες από την προτομή εδώ

Δείτε βίντεο για τον Κανάρη εδώ

*Στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο στην Αθήνα μπορείτε να δείτε πολλά αντικείμενα τα οποία σχετίζονται με τον Κανάρη. Μεταξύ αυτών η αρπάγη του πυρπολικού του καθώς και η καρδιά του η οποία φυλάσσεται μέσα σε ένα προσεγμένο δοχείο.


Βιβλιογραφία

1. Τα γλυπτά της Αθήνας: Υπαίθρια Γλυπτική 1834 -2004, Αντωνοπούλου Ζέτα, Εκδόσεις Ποταμός, Αθήνα, 2003
2. Δ. Παυλόπουλος, ο γλύπτης Μιχάλης Τόμπρος, Διδακτορική Διατριβή, Τμ. Ιστορίας και Αρχαιολογίας ΕΚΠΑ, Αθήνα, 1996