Η προτομή του Ανδρέα Μιαούλη στο Πεδίο του Άρεως

Επόμενη στάση στην διαδρομή μας στις προτομές που βρίσκονται στο Πεδίο του Άρεως στην Αθήνα είναι η προτομή του ναυάρχου του 1821, του Υδραίου Ανδρέα Μιαούλη.

Μερικά λόγια για τον Μιαούλη

Το πραγματικό επώνυμο του Ανδρέα Μιαούλη ήταν Βώκος. Έλκει την καταγωγή του από τα Φύλλα της Εύβοιας από όπου το σόι των Βώκων αναγκάστηκε να φύγει το 1668 ύστερα από μια διαμάχη τους με τις εκεί τούρκικες αρχές. Ύστερα από μια σύντομη περιπλάνηση στην Πελοπόννησο, οι Βώκοι εγκαταστάθηκαν στην Ύδρα. Εκεί γεννήθηκε ο Ανδρέας Βώκος γιος του Δημήτριου Βώκου, μεγάλου εμπόρου και πλοιοκτήτη της εποχής. 

Ο πατέρας του προσπάθησε να του μάθει γράμματα ο μικρός Ανδρέας όμως έστρεψε την προσοχή του προς την θάλασσα και ήδη από τα 16 του ξεκίνησε τα ταξίδια με τον στόλο της οικογένειας. Σε μικρή ηλικία αγόρασε από έναν Οθωμανό της Χίου ένα εμπορικό πλοίο το οποίο ονομαζόταν Μιαούλ: από εδώ φαίνεται να του έμεινε και η προσωνυμία Μιαούλης. Με την έναρξη των ναπολεόντειων πολέμων, η Αγγλία εφάρμοσε ναυτικό αποκλεισμό στην ηπειρωτική Ευρώπη προκειμένου να αποκόψει τον από θαλάσσης ανεφοδιασμό των γαλλικών δυνάμεων. Ο Μιαούλης με τον στόλο του κατόρθωσε πολλές φορές να σπάσει τον αποκλεισμό και να μεταφέρει πρώτες ύλες και τρόφιμα στις γαλλικές πόλεις αποκομίζοντας βεβαίως τεράστια χρηματικά οφέλη.

Η Επανάσταση του 1821 τον βρίσκει στο νησί της Ύδρας. Ο Μιαούλης είναι ένας πλούσιος, επιτυχημένος μεσήλικας έμπορος που ζει σε μια ημιαυτόνομη περιοχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Γι' αυτό και εξ' αρχής τάσσεται εναντίον της Επανάστασης καθώς γνώριζε πως ενδεχόμενη ήττα θα έπληττε τα συμφέροντα του νησιού του και επομένως και του ιδίου. Θα χρειαστεί η δυναμική δράση του Αντώνη Οικονόμου ο οποίος στις 27 του Μάρτη ξεσήκωσε τον λαό και ουσιαστικά εξανάγκασε τους κοτζαμπάσηδες να μπουν στον επαναστατικό χορό. Στις 31 Μαρτίου υπέγραψε τον διορισμό του Οικονόμου ως διοικητή του νησιού ενώ από τις πηγές δεν προκύπτει κάποια ανάμιξη του στην μετέπειτα δολοφονία του - αν και ήταν μάλλον αδύνατο να μην γνωρίζει τα σχέδια των κοτζαμπάσηδων και δεν έκανε τίποτε για να προστατέψει τον προστατέψει.

Στις 20 Ιουλίου με έγγραφο του παραχωρεί τα πλοία του στην διάθεση του Αγώνα ενώ η πρώτη πολεμική του επιχείρηση λαμβάνει χώρα στις 28 Σεπτεμβρίου του 1821 όταν μαζί με Σπετσιώτικα πλοία ναυμαχούν με τον τούρκικο στόλο στο Νιόκαστρο.  Οι Τούρκοι επικρατούν και στις 10 του Οκτώβρη ο Μιαούλης επιστρέφει στην Ύδρα. 

Με την έναρξη του 1822 ο Μιαούλης εκλέγεται ναύαρχος της Ύδρας και ξεκινάει στις 8 του Φλεβάρη για την Ζάκυνθο όπου συναντιέται πλοία των Σπετσών και των Ψαρών. Στις 20 Φεβρουαρίου ο ελληνικός στόλος δίνει την πρώτη μεγάλη κερδοφόρα ναυμαχία του ανοιχτά της Πάτρας αναγκάζοντας τον τουρκικό στόλο σε φυγή. Ο Μιαούλης θεωρείται σχεδιαστής και ψυχή αυτής της σημαντικής νίκης γι' αυτό και αναγνωρίζεται από όλους ως γενικός ναύαρχος όλου του ελληνικού στόλου. Από αυτήν την θέση πια έπλευσε προς το Ναύπλιο όπου νίκησε τον τουρκικό στόλο και βοήθησε με αυτόν τον τρόπο τους Έλληνες που πολιορκούσαν το κάστρο της πόλης. Τελικά στις 30 Σεπτεμβρίου το Ναύπλιο έπεσε στα χέρια των Ελλήνων και ο Μιαούλης ανέλαβε να μεταφέρει τον τούρκικο πληθυσμό του με ασφάλεια στα μικρασιατικά παράλια. 

Δεν κατόρθωσε να αποτρέψει την καταστροφή της Χίου και των Ψαρών. Όμως στις 29 Αυγούστου 1824 πέτυχε την σημαντικότερη ναυτική νίκη των Ελλήνων κατά την διάρκεια του Αγώνα στον κόλπο του Γέροντα. Στην περίφημη ναυμαχία του Γέροντα ο ενωμένος στόλος Τούρκων και Αιγυπτίων που αριθμούσε 101 πλοία και 50.000 ναύτες έχασε 27 πλοία και αναγκάστηκε να ματαιώσει τα σχέδια του για απόβαση στο νησί της Σάμου. Από εκεί και πέρα ο Μιαούλης συνέχιζε να χτυπάει τον τουρκοαιγυπτιακό στόλο σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του Αιγαίου δεν κατόρθωσε όμως να αποσοβήσει την απόβαση των στρατευμάτων του Ιμπραήμ Πασά στην Πελοπόννησο. Τον Απρίλιο δεν κατόρθωσε να δώσει βοήθεια στους Έλληνες που βρισκόντουσαν στην Σφακτηρία με αποτέλεσμα την ολοκληρωτική τους ήττα αλλά λίγες μέρες αργότερα προξένησε φθορές στον Αιγυπτιακό στόλο που βρισκόταν στην Μεθώνη.

Τους πρώτους μήνες του 1826 βασική αποστολή του ναυάρχου Μιαούλη είναι ο ανεφοδιασμός της πόλης του Μεσολογγίου το οποίο πολιορκείται από τις δυνάμεις του Ιμπραήμ και του Κιουταχή. Τον Γενάρη κατορθώνει να σπάσει τον αποκλεισμό και να εφοδιάσει την πόλη με πολύτιμα τρόφιμα και πολεμοφόδια. Η δεύτερη προσπάθεια ανεφοδιασμού της πόλης δεν καρποφόρησε γεγονός που στάθηκε μοιραίο: στις 5 Απριλίου ο Μιαούλης γράφει στους προκρίτους της Ύδρας "λογαριάστε ως χαμένον το Μεσολόγγι". Μερικές μέρες αργότερα πραγματοποιείται η έξοδος και η πόλη πέφτει στα χέρια των τουρκοαιγυπτίων.

Στις 16 Μαρτίου 1827 αντικαταστάθηκε από τον Άγγλο Κόχραν ο οποίος διορίστηκε από την Εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας ως αρχιναύαρχος του ελληνικού στόλου. Μέλος ο ίδιος της αγγλικής παράταξης, δεν έφερε αντιρρήσεις και περιορίστηκε στην διοίκηση του πλοίου Ελλάς. Με την έλευση του Καποδίστρια, ο Μιαούλης έλαβε και πάλι τον τίτλο του ναυάρχου. Του ανατέθηκε από τον Κυβερνήτη να πατάξει την πειρατεία, αποστολή που έβγαλε εις πέρας μέσα σε μερικού μήνες καθιστώντας ασφαλή για την διεθνή ναυσιπλοΐα τα ελληνικά χωρικά ύδατα. Έπειτα του ανατέθηκε η προάσπιση της Χίου όμως φτάνοντας εκεί τον Γενάρη του 1828 διαπίστωσε το τραγικό της κατάστασης. Ο στόλος του αδυνατούσε να αντιπαρατεθεί με τον τουρκικό και αναγκάστηκε να μεταφέρει τους στρατιώτες που βρισκόντουσαν στο νησί υπό τον Φαβιέρο στα Ψαρά και την Σύρο. 

Τον Μάιο σώνει για δεύτερη φορά την Σάμο νικώντας τον τούρκικο στόλο και αιχμαλωτίζοντας μερικά τούρκικα εμπορικά πλοία τα οποία οδηγήθηκαν ως λάφυρα στην Αίγινα. Τον Μάρτιο του 1829 απέκλεισε τα φρούρια της Ναυπάκτου και του Μεσολογγίου τα οποία αναγκάσθηκαν να παραδοθούν με τον Μιαούλη να εξασφαλίζει την ασφαλή μεταφορά των τούρκικων πληθυσμών στα μικρασιατικά παράλια. Στις 14 Αυγούστου εκλέχτηκε γερουσιαστής πρώτου τμήματος παραιτήθηκε όμως μερικές μέρες αργότερα διαφωνώντας με την πολιτική του Κυβερνήτη ο οποίος αρνούνταν να δώσει αποζημιώσεις στους Υδραίους πλοιοκτήτες. 

Στις 14 του Ιούλη μαζί με τον Κριεζή  κατέλαβαν με 200 Υδραίους ναύτες τον ναύσταθμο στον Πόρο. Ο Μαυροκοδάτος (σε όργανο του οποίου είχε μετατραπεί ο Μιαούλης) προσπάθησε να πείσει και τον Κανάρη να συμμετάσχει στην συνωμοσία ο μπουρλοτιέρης όμως αρνήθηκε κατηγορηματικά.

Ωστόσο οι επαναστατημένοι δεν βρήκαν την βοήθεια που περίμεναν από τους Γάλλους και τους Άγγλους οι οποίοι τάχθηκαν στο πλευρό της νόμιμης κυβέρνησης και οι στόλοι τους απέκλεισαν τον Πόρο. Στις 1 του Αυγούστου έφτασε και ο ρωσικός στόλος στον Πόρο και απαίτησε την σύλληψη του Μιαούλη. Τότε, μπροστά στον κίνδυνο της σύλληψης και της τιμωρίας ο Μιαούλης καθ' υπόδειξη του Μαυροκορδάτου ανατίναξε την φρεγάτα Ελλάς και ένα μεγάλο αριθμό πλοίων ενώ ο ναύσταθμος σώθηκε χάρη στην γενναία επέμβαση των ανδρών του Κανάρη οι οποίοι πρόλαβαν και έσβησαν τα φιτίλια.

Πρόθεση του Μαυροκορδάτου και του Μιαούλη ήταν προφανώς να κάνουν στάχτη όλο τον ελληνικό στόλο.

Μετά από αυτή τους την πράξη κατέφυγαν στην Ύδρα. 

Παραπέμφθηκαν εν αγνοία τους σε δίκη στην οποία όμως δεν παρουσιάστηκαν ποτέ καθώς παρέμεναν στην ασφάλεια που τους παρείχε το άβατο της Ύδρας. Μετά την δολοφονία του Κυβερνήτη εγκαταστάθηκε στο Ναύπλιο. Ήταν μέλος της κυβερνητικής επιτροπής η οποία παρέδωσε το στέμμα στο νεαρό βασιλιά Όθωνα ενώ από το βαυαρικό καθεστώς έλαβε πλήθος τιμών και αναγνωρίσεων. 

Πέθανε στις 11 Ιουνίου 1835 και ενταφιάστικε ύστερα από μεγαλειώδη νεκρική ακολουθία σε ακτή του Πειραιά η οποία έκτοτε φέρει το όνομα του ("Ακτή Μιαούλη"). Το 1952 τα οστά του μεταφέρθηκαν στη σχολή Ναυτικών Δοκίμων και από εκεί το 1986 στην γενέτειρα του την Ύδρα. Η καρδιά του φυλάσσεται στο Μουσείο της Ύδρας ενώ ένα μεγάλο πλήθος από αντικείμενα που σχετίζονται με αυτόν όπως η κρήνη που βρισκόταν στο αρχοντικό του και το ακρόπρωρο του πλοίου του Άρης μπορεί να τα δει κανείς στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο.

Το μνημείο

Πρόκειται για μια μαρμάρινη προτομή η οποία απεικονίζει τον Ανδρέα Μιαούλη σε μεγάλη ηλικία με παχύ μουστάκι, φέσι και γιλέκο. Στην βάση της προτομής αναγράφονται τα λόγια:

ΑΝΔΡΕΑΣ

ΜΙΑΟΥΛΗΣ

1769 - 1835

Η προτομή είναι έργο του Γεώργιου Ζογγόπουλου. Τοποθετήθηκε το 1936.

Συνοψίζοντας - προσωπικές εντυπώσεις

Ο Ανδρέας Μιαούλης υπήρξε μια από τις αμφιλεγόμενες προσωπικότητες του επαναστατικού αγώνα. Πριν την έναρξη της Επανάστασης στάθηκε αντίθετος στον ξεσηκωμό είτε γιατί πίστευε ότι οι συνθήκες δεν ήταν ακόμα κατάλληλες είτε γιατί σε ενδεχόμενη ήττα αλλά και σε περίπτωση νίκης θα υπήρχε αλλαγή του υπάρχοντος status quo που εν μέρει έδωσε στην οικογένεια του και γενικότερα στους άρχοντες της Ύδρας το μεγάλο οικονομικό τους εκτόπισμα. Είτε το πρώτο ισχύει, είτε το δεύτερο εκ του αποτελέσματος η κίνηση του κρίνεται λανθασμένη αφού όπως αποδείχθηκε οι συνθήκες ήταν οι πλέον κατάλληλες ενώ το εξ' αρχής πνεύμα ανιδιοτέλειας μπορεί να μην ενέπνεε τον ίδιο ενέπνευσε όμως πολλούς άλλους οικονομικά εύπορους συμπατριώτες του όπως η Μαντώ Μαυρογένους, ο Παππάς και η Δόμνα Βισβίζη. 

Ο ξεσηκωμός της Ύδρας οφείλεται καθαρά στον Οικονόμου ο οποίος ξεσήκωσε τον λαό του νησιού υπό την πίεση του οποίου αναγκάστηκαν να επαναστατήσουν και οι κοτζαμπάσηδες. Η δολοφονία του Οικονόμου αφήνει μια ακόμα σκιά στην πορεία του Μιαούλη: οι πηγές δεν αναφέρουν καμιά ανάμειξη του στην εν λόγω δολοφονία όμως δεν είναι δυνατόν να μην γνώριζε αυτός - αρχηγός μιας εκ των επιφανέστερων οικογενειών του νησιού - την συνωμοσία εναντίον του πρωτεργάτη της Υδραίικης επανάστασης. Μπορεί να μην συμμετείχε στην δολοφονία ωστόσο δεν έκανε τίποτε για να την αποτρέψει - αν φυσικά το γνώριζε, κάτι που δεν αναφέρεται πουθενά στις πηγές ωστόσο φαντάζει μάλλον αδύνατο δεδομένης της κοινωνικής του θέσης και της επιρροή του στο νησί.

Από την στιγμή που μπήκε στον Αγώνα, επέδειξε τρομερή ανδρεία και πέτυχε σπουδαίες νίκες οι οποίες εν πολλοίς έκριναν την πορεία του. Σημαντικότερη επιτυχία του βέβαια υπήρξε η νίκη στη ναυμαχία του Γέροντα όπου σώθηκε η Σάμος από την καταστροφή. Μπορεί εν τέλει το νησί να μην ενσωματώθηκε στο κορμό του ελεύθερου ελληνικού κράτους (δόθηκε ως αντάλλαγμα για την Εύβοια) όμως η νίκη στον Γέροντα διατήρησε την ελληνικότητα του. Και βεβαίως έκαμψε το ηθικό του τούρκικου στόλου που δεν τόλμησε να πλησιάσει την Ύδρα και τις Σπέτσες. Σημαντικότατη επιτυχία επίσης ήταν ο ανεφοδιασμός του Μεσολογγίου που αναπτέρωσε το ηθικό των πολιορκημένων και επέτεινε την πολιορκία κατά τρεις μήνες περίπου καθυστερώντας τον Ιμπραήμ και τον Κιουταχή. Και αν κατόρθωνε να πετύχει και τον τελευταίο ανεφοδιασμό, ίσως η ιστορία να είχε γραφτεί διαφορετικά. Τόσο σημαντική ήταν για τους πολιορκημένους Μεσσολογγίτες η συνεισφορά του Μιαούλη που έδωσαν το όνομα του σε έναν από τους 23 προμαχώνες της πόλης.

Τα κατορθώματα του στις θάλασσες υπήρξαν σπουδαία και βοήθησαν έμπρακτα την επανάσταση σε όλος το μήκος και πλάτος του ελληνικού χώρου - από την Πάτρα και την Σφακτηρία μέχρι την Σάμο, την Μυτιλήνη και το Ναύπλιο. Η πολιτική του όμως τοποθέτηση υπήρξε καταστροφική για τον τόπο και άπλωσε μια μεγάλη σκιά πάνω από την ένδοξη μορφή του. Γιατί πίστεψε στα λόγια και τις πολιτικές του Μαυροκορδάτου και ύστερα από δικιά του παραίνεση κατέστρεψε τον ελληνικό στόλο στον Πόρο ως πράξη αντίστασης εναντίον του Καποδίστρια. Στην πραγματικότητα ήταν μια πράξη που στρεφόταν εναντίον του Κυβερνήτη, εναντίον της περιουσίας του ελληνικού λαού και εναντίον της πατρίδας για την ελευθερία της οποίας και αυτός είχε δώσει δεκάδες αγώνες με κόπους και θυσίες.

Ο Μιαούλης θα μπορούσε να ακολουθήσει το παράδειγμα του Κανάρη ο οποίος έβαλε πάνω από κάθε συμφέρον αυτό της πατρίδας του: αντιθέτως, ακολούθησε την πολιτική των Άγγλων και του Μαυροκορδάτου και έγινε όργανο τους καταστρέφοντας τον ελληνικό στόλο πατέρας του οποίου ουσιαστικά ήταν ο ίδιος. Και η πράξη του γίνεται ακόμα πιο άσχημη αν αναλογιστούμε το γεγονός ότι ο Καποδίστριας τον ευνόησε και τον ευεργέτησε κάνοντας τον μέλος της Γερουσίας, επαναφέροντας τον στο αξίωμα του ναυάρχου (ενώ οι Άγγλοι προηγουμένως τον είχαν διώξει βάζοντας στην θέση του τον Κόχραν) και δίνοντας στον γιο του εθνική γη στο Ναύπλιο. Έτσι, πέρα από την προδοσία προς την πατρίδα του ο Μιαούλης φάνηκε αχάριστος και ως άνθρωπος απέναντι σε αυτόν που τον ευεργέτησε.

Όπως ήταν φυσικό το οθωνικό καθεστώς τον τίμησε δεόντως (εξάλλου σε αυτόν εν μέρει όφειλε την παρουσία του στην Ελλάδα). Ωστόσο ο ίδιος ο Μιαούλης που όπως φαίνεται μέσα στην καρδιά του ποτέ δεν έπαψε να είναι ο θαλασσόλυκος εκείνος που έκαιγε οθωμανικές φρεγάτες υπέρ της ελευθερίας΄, βασανιζόταν από τις τύψεις. Είχε ομολογήσει αυτή του την μεταμέλεια στον Σπυρίδωνα Τρικούπη και σώζει αυτή του την μαρτυρία ο Νικόλαος Δραγούμης σύμφωνα με τον οποίο ο Μιαούλης είπε στον Τρικούπη "Αν σε είχα σιμά μου εις τον Πόρον να με συμβουλεύσης όταν αποφάσισα να καύσω την φρεγάτα δεν θα την έκαια".

Ψιλά γράμματα στα μεγάλα κεφάλαια της Ιστορίας...

Πως θα πάμε

Η προτομή του Ανδρέα Μιαούλη όπως και οι προτομές των υπόλοιπων αγωνιστών της Επανάστασης του 1821 βρίσκεται στο Πεδίο του Άρεως στην πόλη των Αθηνών. Για να φτάσουμε στο Πεδίο του Άρεως το οποίο βρίσκεται σχεδόν πάνω στην συμβολή τον οδών Πατησίων και Αλεξάνδρας (παρεμβάλλεται πλαγίως η πλατεία Αιγύπτου) χρησιμοποιούμε τον ηλεκτρικό και κατεβαίνουμε στην στάση Βικτώρια. Από εκεί ανηφορίζουμε την οδό Χέυδεν η οποία τερματίζει ακριβώς στο Πεδίο του Άρεως. Η κύρια είσοδος βρίσκεται στο δεξί μας χέρι ακριβώς στο άγαλμα του βασιλιά Κωνσταντίνου. Τα αγάλματα βρίσκονται στην πρώτη στροφή του πάρκου αριστερά όπως ερχόμαστε από το άγαλμα του Κωνσταντίνου.

Διαβάστε για τον Ανδρέα Μιαούλη Ι, ΙΙ, ΙΙΙ, ΙV, V

Δείτε φωτογραφίες από την προτομή εδώ

Βιβλιογραφία

• Τα γλυπτά της Αθήνας: Υπαίθρια Γλυπτική 1834 -2004, Αντωνοπούλου Ζέτα, Εκδόσεις Ποταμός, Αθήνα, 2003