Το μνημείο "Οι Πρόμαχοι του Ελληνισμού στον Πόντο" στην πλατεία αγίας Σοφίας Θεσσαλονίκης

Στην πλατεία της αγίας Σοφίας στην πόλη της Θεσσαλονίκης υπάρχουν δυο γλυπτά τα οποία αναφέρονται στον Ποντιακό Ελληνισμό. Σε αυτήν την ανάρτηση θα κάνω λόγο για το παλαιότερο χρονικά γλυπτό (1979) το οποίο βρίσκεται μακρύτερα από την πλατεία από ότι το άλλο και φέρει την 

ονομασία "Πρόμαχοι του Ελληνισμού στον Πόντο".  

Πρόκειται για μια μαρμάρινη δημιουργία του γλύπτη Ευθύμη Καλεβρά. Μέσα από το μάρμαρο αναδύονται δυο ανδρικές μορφές: η μια απεικονίζει έναν ορθόδοξο ιερέα και η άλλη έναν δάσκαλο. Ο ιερέας αποδίδεται με ιερατική αμφίεση κρατώντας στο δεξί του χέρι το ευαγγέλιο. Στην αγκαλιά 

του, κάτω από το αριστερό του χέρι κουλουριάζεται ένα αγοράκι. Ο δάσκαλος είναι νεαρής ηλικίας, φοράει ευρωπαϊκό κουστούμι με πουκάμισο και γραβάτα, έχει κοντά μαλλιά και μουστάκι. Δίπλα του βρίσκεται ένα κοριτσάκι το οποίο κρατάει ένα βιβλίο. Το δάχτυλο του δασκάλου υποδεικνύει στο κορίτσι αποσπάσματα από το βιβλίο. Στη δεξιά πλευρά του γλυπτού, κάτω από το χέρι έχει τοποθετηθεί - μάλλον άστοχα - η ανάγλυφη μορφή ενός Πόντιου λυράρη. 

Στην πρόσοψη του βάθρου αναγράφονται τα λόγια: 

ΠΡΟΜΑΧΟΙ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ 

ΣΤΟΝ ΠΟΝΤΟ 

ΕΞΕΙΝΟΣ ΛΕΣΧΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 

1979 

Πάνω στο έργο εντοπίζουμε εγχάρακτη την υπογραφή του γλύπτη: 

ΓΛΥΠΤΗΣ 

Ε. ΚΑΛΕΒΡΑΣ  

Φωτογραφίες από το μνημείο εδώ 

 Βιβλιογραφία 

• Προσεγγίζοντας τα υπαίθρια γλυπτά της Θεσσαλονίκης, συλλογικό έργο, 14ο Γυμνάσιο Θεσσαλονίκης, Ιδιωτική Έκδοση, Θεσσαλονίκη, 1999 

Το μνημείο Γενοκτονίας του Ποντιακού Ελληνισμού στην πλατεία αγίας Σοφίας Θεσσαλονίκης

Όπως ανέφερα σε προηγούμενη ανάρτηση σου υπάρχουν δυο μνημεία προς τιμήν του Ποντιακού Ελληνισμού στην πλατεία αγίας Σοφίας της Θεσσαλονίκης. Μεταξύ τους δεν υπάρχει μόνο χρονολογική διαφορά τοποθέτησης (1979 το πρώτο, 2006 το δεύτερο) αλλά και διαφορά στο θέμα το οποίο πραγματεύονται. Έτσι λοιπόν ενώ το έργο του Καλεβρά έχει ως θεματολογία του τους "Πρόμαχους του Ελληνισμού στον Πόντο" το έργο της Ελισάβετ Βάλβη (δημιουργού του νεότερου γλυπτού) πραγματοποιεί μια άμεση αναφορά στην Ποντιακή Γενοκτονία, στον ξεριζωμό, στις διώξεις, στις συμφορές που υπέστη ο ελληνισμός του Πόντου.

Πάνω σε ένα ογκώδες βάθρο στέκεται η ορειχάλκινη μορφή μιας γυναίκας. Τούτη η γυναίκα θα μπορούσε να συμβολίζει είτε μια προσφυγοπούλα, είτε την Ελλάδα είτε τον ίδιο τον Πόντο. Είναι συντετριμμένη. Σε στάση θρήνου, έχοντας το αρχαιοελληνικό φόρεμα της χυτό στους ώμους, ακουμπά το χέρι στο κεφάλι της και θρηνεί για όλα όσα χάθηκαν ανεπιστρεπτί. Στο αριστερό της χέρι κρατά ένα μπόγο γεμάτο μόνο με τα απαραίτητα. Είναι "ο μπόγος του πρόσφυγα" όπως δηλώνει η Βαλβη (βλ. βιβλιογραφία).

Πάνω στο βάθρο υπάρχει εντοιχισμένο έναν ορειχάλκινο ανάγλυφο το οποίο απεικονίζει στιγμές ξεριζωμού. Μια γυναίκα κοιτάζει πίσω της την πατρίδα που αφήνει και άλλη μια πεσμένη στα γόνατα θρηνεί το νεκρό άνθρωπο της. Στην πρόσοψη το βάθρου (το οποίο έχει να σημειώσω πως έχει σπειροειδή μορφή με το ανάγλυφο εντοιχισμένο στο εξωτερικό του) αναγράφονται τα λόγια:

ΤΩΝ ΜΑΡΤΥΡΩΝ, ΤΩΝ ΗΡΩΩΝ, ΤΩΝ ΑΓΩΝΙΣΤΩΝ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ

ΑΙΩΝΙΑ Η ΜΝΗΜΗ

Πάνω στη βάση υπάρχει εντοιχισμένη μεταλλική πλάκα στην οποία αναγράφεται το όνομα της γλύπτριας:

ΕΛΙΣΑΒΕΤ ΒΑΛΒΗ

ΓΛΥΠΤΡΙΑ

ΕΠΟΙΕΙ

Τα αποκαλυπτήρια του έργου πραγματοποιήθηκαν τον Μάιο του 2006.

Φωτογραφίες από το μνημείο εδώ

Βιβλιογραφία

• Ελεύθερος Πόντος αναδημοσίευση από Απογευματινή - συνέντευξη στο Νίκο Μόσχοβο 

Φωτογραφίες από το μνημείο Αλησμόνητων Πατρίδων στην Μπάφρα Ιωαννίνων

Εντοιχισμένη ανάγλυφη πλάκα στην πρόσοψη του μνημείου 

Η υπογραφή του γλύπτη και το έτος κατασκευής στα πλαϊνά
της βάσης

Η αναθηματική στήλη του Νίκου Καπετανίδη στη Βέροια

Ο Νίκος Καπετανίδης υπήρξε μια από τις σημαντικές μορφές του νεότερου Ποντιακού Ελληνισμού. Γεννήθηκε στην Ριζούντα του Πόντου το 1889 και απαγχονίστηκε στην Αμάσεια το 1921. Υπήρξε εκδότης ελληνικών περιοδικών και εφημερίδων με έδρα την Τραπεζούντα. Κατηγορήθηκε από το τούρκικο επαναστατικό δικαστήριο πως υποστηρίζει και προωθεί την ανεξαρτησία του Πόντου. Τούτη η κατηγορία τον οδήγησε στην αγχόνη σε ηλικία μόλις 32 ετών. Έτσι έγινε κι αυτός ένα από τα χιλιάδες θύματα της ποντιακής γενοκτονίας από τον τούρκικο κεμαλισμό.

Στην πόλη τη Βέροιας όπως ανέφερα και σε παλαιότερη μου ανάρτηση υπάρχει πλατεία η οποία φέρει το όνομα του. Εκεί, πέρα από το μνημείο του Ποντιακού Ελληνισμού υπάρχει και στήλη προς τιμήν του.

Η στήλη είναι φτιαγμένη από πέτρα. Στην κορυφή της καταλήγει σε αέτωμα κάτω από το οποίο υπάρχει γρανιτένια πλάκα στην οποία αναγράφονται τα λόγια:

ΠΛΑΤΕΙΑ

Ν. ΚΑΠΕΤΑΝΙΔΗ

Στο κέντρο της στήλης είναι εντοιχισμένες δυο πλάκες από γρανίτη. Στην πρώτη πλάκα απεικονίζεται προσωπογραφία του Νίκου Καπετανίδη ενώ στην δεύτερη απεικονίζεται ο μονοκέφαλος ποντιακός αετός κι από κάτω ακολουθεί το επίγραμμα:

ΝΙΚΟΛΑΩ ΚΑΠΕΤΑΝΙΔΗ

1889 - 1921

ΟΙ ΕΚ ΠΟΝΤΟΥ ΒΕΡΟΙΑΙΟΙ

ΜΝΗΜΙC ΧΑΡΙΝ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ CΤΑΘΗΚΕC

CΤΑ ΜΑΡΜΑΡΕΝΙΑ ΑΛΩΝΙΑ

ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ ΚΙ ΟΠΩC ΕΠΡΕΠΕ

ΝΙΚΟ ΚΑΠΕΤΑΝΙΔΗ

CΑΝ ΠΑΛΗΚΑΡΙ ΠΑΛΕΨΕC

ΤΟΥ ΔΙΓΕΝΗ ΤΟΥ ΑΚΡΙΤΑ

ΤΑ ΦΤΕΡΩΤΑ COY Τ' ΑΡΜΑΤΑ

ΨΥΧΗ, ΓΡΑΦΙΔΑ, ΠΙCTH

ΛΕΒΕΝΤΟΝΙΕ ΔΕΝ ΜΠΟΡΕCE

ΧΑΡΟΝΤΑC ΝΑ T' ΑΓΓΙΞΕΙ

ΚΙ ΕΥΘΥC ΓΙΑ CΕΝΑ ΑΝΟΙΞΑΝΕ

ΤΑ ΔΩΜΑΤΑ ΤΟΥ ΟΛΥΜΠΟΥ

Όπως μας πληροφορεί ο Γαβριηλίδης στο έργο του, συγγραφέας του επιγράμματος είναι ο ίδιος. Τα αποκαλυπτήρια του έργου πραγματοποιήθηκαν τον Μάιο του 1995. Χορηγός υπήρξε η Εύξεινος Λέσχη της Βέροιας. Φιλοτεχνήθηκε από τον Ιωάννη Σοφιανίδη.

Φωτογραφίες από το μνημείο εδώ

Βιβλιογραφία

• Τα αγάλματα της Βέροιας και της Νάουσας, Θωμάς Ιγν. Γαβριηλίδης, Βέροια, 2004

Το μνημείο του Ποντιακού Ελληνισμού στη Βέροια

Η περιοχή Πασακιόσκι της Βέροιας αποτελεί ουσιαστικά προάστιο στα νότια της πρωτεύουσας της Ημαθίας. Κατοικήθηκε μετά το 1922 από Έλληνες πρόσφυγες της ανατολής, κυρίως Ποντίους. Η κεντρική πλατεία της περιοχής φέρει τη ονομασία του Πόντιου δημοσιογράφου Νίκου Καπετανίδη. Σε τούτη τη πλατεία βρίσκεται τοποθετημένο το Ηρώο του Ποντιακού Ελληνισμού. 

Πρόκειται για μια δημιουργία του γλύπτη Ευθύμη Καλεβρά. Ο Καλεβράς και σε αυτήν την περίπτωση χρησιμοποιεί το θέμα του "Ακρίτα του Πόντου". Ένας μεγάλος ορειχάλκινος ανδριάντας που αναπαριστά έναν άνδρα με Ποντιακή ενδυμασία είναι τοποθετημένος πάνω σε ένα βάθρο, ανάμεσα από δυο ανάγλυφα τα οποία αναπαριστούν στιγμές από την ιστορία του Πόντου. Ο άνδρας είναι πολεμιστής, φύλακας των συνόρων: έχει σφαίρες περασμένες στο στήθος, σπαθί στη μέση και τουφέκι στον ώμο. Ο καλλιτέχνης μέσα από το δημιούργημα του προσπαθεί να τονίσει τη συμβολή του Ποντιακού Ελληνισμού στους αγώνες του Ελληνισμού ως φύλακας των ακρότατων ανατολικών του ορίων. Στη βάση της πρόσοψης υπάρχει εντοιχισμένη πλάκα στην οποία είναι χαραγμένος ο μονοκέφαλος ποντιακός αετός και από κάτω ακολουθούν τα λόγια:

Ο ΑΚΡΙΤΑΣ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ

Τον Πόντο μ' αίμα και με ιδρώτα τον ποτίσαμε

χιλιετίες ποιος θα λογαριάσει πόσες;

Κι έφτασαν χρόνοι και καιροί...ξεριζωθήκαμε

κι ήρθαμε πίσω στ' άγια χώματα τ' αναστημένα

τους νέους αργοναύτες να γεννήσουμε

για τα καινούργια της φυλής μας πεπρωμένα.

Δεξιά και αριστερά του ανδριάντα υπάρχουν δυο ανάγλυφες στήλες. Παρουσιάζουν εικόνες από την ιστορία (η Αργώ κυριαρχεί κι εδώ όπως και σε άλλα Ποντιακά μνημεία) τον πολιτισμό (Πόντιοι χορευτές) αλλά και τις κακουχίες του Ποντιακού Ελληνισμού (εικόνες από σφαγές και ξεριζωμούς). 

Χορηγός του έργου υπήρξε η Εύξεινος Λέσχη Βέροιας. Τα αποκαλυπτήρια του πραγματοποιήθηκαν στις 21 Μαΐου 2002. 

Φωτογραφίες από το μνημείο εδώ

Βιβλιογραφία

• Τα αγάλματα της Βέροιας και της Νάουσας, Θωμάς Ιγν. Γαβριηλίδης, Βέροια, 2004

Φωτογραφίες από το Ηρώον Ακρίτα του Πόντου στη Νέα Χαραυγή Κοζάνης

Το μνημείο Ποντιακού Ελληνισμού στην Φλώρινα

Το μνημείο του Ποντιακού Ελληνισμού βρίσκεται σε πλατεία επί της λεωφόρου Κωνσταντίνου Καραμανλή (πρόκειται για της συνέχεια της επαρχιακής οδού Κρυσταλλοπηγής - Φλώρινας) στο βόρειο τμήμα της πόλης. 

Πρόκειται για μαρμάρινη κατασκευή διαστάσεων 2,40χ1,80 μ. Το γλυπτό αποτελείται από δυο ανδριάντες τοποθετημένους πάνω σε βάθρο. Ο ένας ανδριάντας απεικονίζει ένα νεαρό άνδρα ντυμένο με την ποντιακή παραδοσιακή στολή. Το αριστερό του χέρι είναι υψωμένο προς τον ουρανό και φέρει στις παλάμες πάπυρο όπου είναι γραμμένα τα λόγια

ΑΝΘΙΖ'

ΚΑΙ ΦΕΡ'

ΚΙ ΑΛΛΟ

Το δεξί του χέρι ακουμπάει στον ώμο του έτερο ανδριάντα. Πρόκειται για έναν άνδρα μεγαλύτερης ηλικίας ο οποίος είναι εμφανώς καταβεβλημένος. Φέρει φυσίγγια στο στήθος και τη μέση ενώ στο ένα του χέρι κρατάει το τουφέκι και στο άλλο ένα μαντήλι. Πρόκειται για αντάρτη του Πόντου. Αν και το γλυπτό αισθητικά χάνει τόσο σε αναλογίες όσο και σε ισορροπία, ωστόσο κερδίζει σε συμβολισμό . Ο ηττημένος και απογοητευμένος αντάρτης του Πόντου έχει παραδώσει το όπλο όμως βρίσκεται υπό τη σκέπη του νεότερου άνδρα ο οποίος τον ακουμπάει προστατευτικά στον ώμο, όντας πλήρως άοπλος.

Ένα σαφές μήνυμα πολιτιστικής συνέχειας και ειρήνης.

Στην πρόσοψη του βάθρου είναι χαραγμένα τα λόγια:

ΑΠΟ ΤΗΝ ΓΕΝΟΚΤΟΝΙΑ

ΣΤΗΝ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ

ΥΠΕΡ ΤΗΣ ΓΕΝΟΚΤΟΝΙΑΣ 350.000

ΕΛΛΗΝΩΝ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ

ΠΕΡΙΟΔΟ 1926 - 1923

ΕΥΞΕΙΝΟΣ ΛΕΣΧΗ ΦΛΩΡΙΝΗΣ

ΜΑΙΟΣ 1996

Πάνω στο βράχο όπου στέκονται οι δυο ανδριάντες, εντοπίζουμε χαραγμένη την υπογραφή του γλύπτη και το έτος κατασκευής:

ΧΑΡΗΣ ΓΛΥΠΤΗΣ

1996

Γλύπτης λοιπόν του έργου είναι ο Χάρης Χατζηβασιλειάδης από τον Μεσόκαμπο της Φλώρινας. Έργα του γλύπτη εντοπίζονται κυρίως στη Δυτική Μακεδονία (Κασομούλης στο Πισοδέρι, Μακεδονομάχοι στην Καστοριά, Ταλιαδούρης στα Γρεβενά). 

Φωτογραφίες από το μνημείο εδώ

Βιβλιογραφία

• Επίσημη ιστοσελίδα Χάρη  Χατζηβασιλειάδη
• Η μνήμη του προσφυγικού Ελληνισμού: τα ανεγερθέντα μνημεία στην Ελλάδα, Michel Bruneau - Κυριάκος Παπουλίδης, Εκδόσεις Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη, 2004

Φωτογραφίες από το μνημείο γενοκτονίας στην Ανατολή Ιωαννίνων

Η υπογραφή του γλύπτη και το έτος κατασκευής

Το μνημείο Ποντιακού Ελληνισμού στον Φιλώτα

To μνημείο του Ποντιακού Ελληνισμού βρίσκεται έξω από το κτίριο του Συλλόγου Ποντίων Φιλώτα επί της επαρχιακής οδού Φιλώτα - Άρνισσας, στο νότιο τμήμα του χωριού. Ο Φιλώτας είναι χωριό του κάμπου της Εορδαίας υπάγεται όμως διοικητικά στο νομό Φλωρίνης.

Πρόκειται ουσιαστικά για δύο ξεχωριστά μνημεία. Το πρώτο βρίσκεται στα αριστερά όπως κοιτάμε από τον δρόμο. Πρόκειται για μια πέτρινη κρήνη η οποία κατασκευάστηκε σε ανάμνηση του εποικισμού του χωριού από ανατολίτες πρόσφυγες μετά τη συνθήκη της Lausanne. Σε εντοιχισμένη μεταλλική πλάκα πάνω από την βρύση αναγράφονται τα λόγια:

ΕΠΟΙΚΙΣΜΟΣ

1925

ενώ πιο πάνω, στην κορυφή της κρήνης είναι χαραγμένος ένας σταυρός.

Όσον αφορά το κυρίως μνημείο, πρόκειται για μια ανάγλυφη μεταλλική πλάκα η οποία στηρίζεται σε πέτρινο τοίχο. Από δεξιά προς τα αριστερά απεικονίζεται μια ορθόδοξη εκκλησία πάνω σε βράχο, να έχει αρπάξει φωτιά και χαμηλότερα μια γυναικεία μορφή με βρέφος στην αγκαλιά, μια αντρική μορφή με μουστάκι, η μορφή ενός μικρού κοριτσιού και η μορφή ενός ορθόδοξου ιερέα. Στα αριστερά της ανάγλυφης πλάκας υπάρχει η συνέχεια της που είναι ο ανδριάντας ενός αγοριού σε μικρή ηλικία το οποίο είναι ντυμένο με την παραδοσιακή ποντιακή φορεσιά και κρατάει στην αγκαλιά του έναν κεμεντζέ (παραδοσιακή ποντιακή λύρα). 

Στο μνημείο αναπαρίσταται ουσιαστικά η υλική και ψυχική καταστροφή που υπέστη ο Ποντιακός Ελληνισμός και τονίζεται πως μέσα από την συμφορά το μόνο που κατόρθωσαν να διασώσουν είναι η κουλτούρα τους η οποία συμβολίζεται από το μουσικό όργανο το οποίο φέρνει στην αρχέγονη πατρίδα το μικρό αγόρι. Ο συμβολισμός γίνεται ακόμα πιο έντονος αν παρατηρήσουμε ότι ενώ η όλη ιστορία αναπαρίσταται ανάγλυφα, ο κομιστής του οργάνου (ένα μικρό αγόρι το οποίο ουσιαστικά συμβολίζει το πρακτικό μέλλον του Πόντου) αναπαρίσταται τρισδιάστατα.

Στη πέτρινη βάση του μνημείου υπάρχει ένας μεταλλικός μονοκέφαλος αετός - το σύμβολο του Πόντου - και είναι χαραγμένα τα εξής λόγια:

ΟΦΙΣ

ΓΙΓΑ

ΖΗΣΙΝΟ

ΖΟΥΡΕΑ

ΚΟΥΡΙΤΣ

ΚΟΦΚΙΑ

ΚΡΗΝΙΤΑ

ΛΕΚΑ

ΧΑΛΤ

ΣΟΥΡΜΕΝΑ

ΑΣΟΥ

ΚΑΡΑΚΑΝΤΖΙ

ΚΕΛΟΝΣΑ

ΜΕΞΕΖΙ

ΜΟΥΡΚΙΑΝΤΩΝ

ΤΣΙΚΟΛΗ

ΤΣΙΤΑ

ΧΟΥΡΜΟΥΡΚΙΑΝΤΩΝ

ΣΑΝΤΑ

Πρόκειται για περιοχές του Πόντου από τις οποίες προήλθαν οι πρόσφυγες.

Το έργο είναι δημιουργία του γλύπτη Γεώργιου Κικώτη. Τα αποκαλυπτήρια του πραγματοποιήθηκαν στις 16 Μαϊου 2010 1,2.

Φωτογραφίες από το μνημείο εδώ

Πηγές:

1: Αποκαλυπτήρια από τον Αγγελιαφόρο

2: Αποκαλυπτήρια από την Δυτική

Φωτογραφίες από το μνημείο Γενοκτονίας του Ποντιακού Ελληνισμού στην Θεσσαλονίκη

Εντοιχισμένη μεταλλική πλάκα με το όνομα
 της γλύπτριας

Φωτογραφίες από το γλυπτό "Οι Πρόμαχοι του Ελληνισμού στον Πόντο" στη Θεσσαλονίκη

Η υπογραφή του γλύπτη στην αριστερή πλευρά
του βάθρου

Φωτογραφίες από τη αναθηματική στήλη του Νίκου Καπετανίδη στη Βέροια

Φωτογραφίες από το μνημείο "Ο Ακρίτας του Πόντου" στη Βέροια