Φωτογραφίες από την προτομή του Γεώργιου Καραϊσκάκη στο Δίστομο

Το όνομα του χορηγού

Φωτογραφίες από την προτομή του Νικόλαου Πετιμεζά στα Καλάβρυτα

Η προτομή του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη στο Νέο Ηράκλειο Αττικής

Κατεβαίνοντας από τον ηλεκτρικό σιδηρόδρομο στο σταθμό του Νέου Ηρακλείου - μια στάση πριν το συγκρότημα των ολυμπιακών εγκαταστάσεων - ο επισκέπτης αντικρίζει μια από τις πιο όμορφες πλατείες της Αττικής. Μια πλατεία σχετικά μεγάλων διαστάσεων - για τα δεδομένα του πολεοδομικού συγκροτήματος των Αθηνών όπου οι ανοιχτοί χώροι και το πράσινο αποτελούν είδος πολυτελείας - στην οποία υπάρχει ένα υπαίθριο θεατράκι (ακριβώς δίπλα στις γραμμές του τραίνου), συντριβάνι και αρκετά δέντρα τα οποία προσφέρουν απλόχερα το οξυγόνο και την σκιά τους στους διαβάτες αλλά και στους θαμώνες των καφετεριών οι οποίες αφθονούν στην περιοχή. Πρόκειται για μια πλατεία γεμάτη ζωή και νεανικό σφρίγος.

Σε αυτήν την πλατεία  (η οποία όπως θα δούμε και παρακάτω ονομάζεται από τον Μάρτιο του 2010 πλατεία 25ης Μαρτίου - Θεόδωρος Κολοκοτρώνης) βρίσκεται η προτομή του Αρκάδα επαναστάτη Θεόδωρου Κολοκοτρώνη - μια από τις δεκάδες προτομές του μεγάλου αγωνιστή που υπάρχουν στο λεκανοπέδιο της Αττικής.

Το μνημείο

Πρόκειται για μια μαρμάρινη προτομή η οποία είναι τοποθετημένη πάνω σε ένα βάθρο ύψους περίπου 1.5 μέτρων το οποίο βάθρο με την σειρά του είναι τοποθετημένο πάνω σε μια μεγάλη τετράγωνη βάση η οποία λειτουργεί ως περίβολος της προτομής. Ένα μικρό μαρμάρινο σκαλοπάτι οδηγεί στην βάση της προτομής.

Ο Κολοκοτρώνης παρουσιάζεται με παχύ μουστάκι, μακριά χαίτη και με δυο πιστόλες ζωσμένες στην μέση του. Στην μπροστινή όψη του βάθρου αναγράφονται τα λόγια:

Ο ΘΕΟΣ ΥΠΕΓΡΑΨΕ

ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

ΚΑΙ ΔΕΝ ΠΑΙΡΝΕΙ ΠΙΣΩ

ΤΗΝ ΥΠΟΓΡΑΦΗ ΤΟΥ

ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΚΟΛΟΚΟΤΡΩΝΗΣ

1770 - 1843

Στην αριστερή πλευρά αναγράφονται τα λόγια:

ΣΤΑ ΒΟΥΝΑ ΚΑΙ ΣΤΑ ΔΑΣΗ

ΣΜΙΛΕΥΕΤΑΙ Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ

ΣΤΙΣ ΠΛΑΤΕΙΕΣ ΑΝΑΠΑΥΕΤΑΙ

ΧΡΙΣΤ. ΣΤΡΑΤΗΓΟΠΟΥΛΟΣ

Η ΠΡΟΤΟΜΗ ΕΤΟΠΟΘΕΤΗΘΗ

ΤΟ 1999 ΚΑΙ ΕΞΩΡΑΪΣΘΗ

ΤΟ 2004 ΕΠΙ ΔΗΜΑΡΧΙΑΣ

ΝΙΚΟΥ ΜΑΣΤΟΡΑΚΟΥ

Στη δεξιά πλευρά αναγράφονται τα λόγια:

ΚΑΘΕ ΚΟΡΦΗ ΚΑΙ ΦΛΑΜΠΟΥΡΟ

ΚΑΘΕ ΚΛΑΔΙ ΚΑΙ ΚΛΕΦΤΗΣ *

ΑΝΗΓΕΡΘΗ ΕΝ ΕΤΕΙ 1999

ΥΠΟ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΑΡΚΑΔΩΝ

ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΑΤΤΙΚΗΣ

ΕΠΙ ΘΗΤΕΙΑΣ Δ.Σ.

ΝΙΚΟΥ ΠΑΡΑΣΚΕΥΟΠΟΥΛΟΥ ΠΡΟΕΔΡΟΥ

ΦΙΛ. ΠΡΕΚΕΤΕ ΑΝΤ/ΔΡΟΥ

ΣΤΑΥΡ. ΚΑΜΠΟΥΡΟΛΙΑ Γ.Γ.

ΑΘΑΝ ΚΥΡΙΑΚΟΠΟΥΛΟΥ ΤΑΜΙΑ

ΚΩΝ. ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΟΥ

ΝΙΚ. ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ >>

ΘΕΟΔ. ΣΩΤΗΡΑΚΟΠΟΥΛΟΥ >>

Μεταγενέστερα τοποθετήθηκε στο κάτω μέρος της μπροστινής πλευράς του βάθρου μαρμάρινη πλάκα η οποία γράφει τα εξής:

Η ΠΛΑΤΕΙΑ ΤΗΣ 25ης ΜΑΡΤΙΟΥ -

ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΚΟΛΟΚΟΤΡΩΝΗΣ

ΕΛΑΒΕ ΤΗΝ ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΜΕ

ΑΠΟΦΑΣΗ ΔΗΜΟΤ. ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ

107/23-03-2010 ΕΠΙ ΔΗΜΑΡΧΙΑΣ

ΣΤΑΥΡΟΥ ΓΕΩΡΓΟΠΟΥΛΟΥ

9 ΜΑΪΟΥ 2010

Η προτομή λοιπόν τοποθετήθηκε το 1999 με φροντίδα του Συλλόγου Αρκάδων Ηρακλείου Αττικής, το 2004 έγιναν έργα εξωραϊσμού και το 2010 η πλατεία πήρε την τωρινή της ονομασία. Για τον γλύπτη του έργου δεν μπόρεσα να βρω κάποια πληροφορία.

Πως θα πάμε

Η πρόσβαση είναι πολύ εύκολη. Χρησιμοποιούμε τον ηλεκτρικό (πράσινη γραμμή) και κατεβαίνουμε στην στάση Ηράκλειο η οποία βρίσκεται ακριβώς στην πλατεία. Η προτομή του Κολοκοτρώνη βρίσκεται στα βόρεια της πλατείας.

Φωτογραφίες από το μνημείο εδώ
Για την τελετή ονομασίας της πλατείας διαβάστε Ι, ΙΙ

* Πρόκειται για στίχο από το κλέφτικο τραγούδι "Ο Όλυμπος και ο Κίσσαβος"

Φωτογραφίες από το μνημείο πεσόντων του Ιερού Λόχου (1821) στο Πεδίο του Άρεως

Η προτομή του Παπαφλέσσα στη Νέα Χαλκηδόνα Αττικής

Η περιοχή της Νέας Χαλκηδόνας τοποθετείται βορειοδυτικά του Δήμου Αθηναίων. Κατ ' εξοχήν προσφυγική περιοχή όπως και οι γειτονικές περιοχές της Νέας Ιωνίας και της Νέας Φιλαδέλφειας (μάλιστα με το νέο νόμο για την τοπική αυτοδιοίκηση με την ονομασία "Καλλικράτης" οι δήμοι της Νέας Χαλκηδόνας και της Νέας Φιλαδέλφειας συγχωνεύτηκαν σε έναν ενιαίο Δήμο) έλαβε το όνομα της από τους πρώτους εποίκους της που έφτασαν ξεριζωμένοι μετά την ήττα του ελληνικού στρατού στην Μικρασία το 22 από την Χαλκηδόνα της Προποντίδας. Τη γνωστή αποικία των Μεγαρέων η οποία βρίσκεται σχεδόν απέναντι από την αρχαία πόλη του Βυζαντίου την πιο γνωστή σε όλους μας Κωνσταντινούπολη. 

Σε αυτήν την περιοχή λοιπόν που πριν το 22 ήταν αμιγώς αγροτική και δεν είχε πάνω από εκατό κατοίκους εγκαταστάθηκαν οι απόγονοι των Μεγαρέων και έχτισαν σταδιακά έναν Δήμο που το 2001 αριθμούσε περίπου 10.000 κατοίκους. Ερχόμενοι από την Αθήνα (από την περιοχή των Πατησίων συγκεκριμένα) και αφού περάσουμε τον νεκρό στις μέρες παραπόταμο του Κηφισού Ποδονίφτη (πρόκειται για τον αρχαίο ποταμό Περισσό που αποτελεί το φυσικό σύνορο μεταξύ Αθήνας και Νέας Χαλκηδόνας) συναντούμε το πρώην Δημαρχείο της πόλης. Στην περιοχή γύρω από το πρώην Δημαρχείο υπάρχουν τέσσερα μνημεία τα οποία είναι τα εξής:

Η προτομή του Παπαφλέσσα

Μνημείο Πεσόντων

Μνημείο Εθνικής Αντίστασης

Αναθηματική στήλη Αδελφοποίησης Δήμων Νέας Χαλκηδόνας και Crispiano Ιταλίας.

Θα ξεκινήσουμε την παρουσίαση αυτών των μνημείων με την προτομή του "διαβολοπαππά" Γρηγόριου Δικαίου.

Το μνημείο

Πρόκειται για μια μαρμάρινη προτομή. Ο Παπαφλέσσας παρουσιάζεται φορώντας την χαρακτηριστική γούνα - λάφυρο από την μάχη στα Δερβενάκια, έχει μακριά γένια και είναι ζωσμένος με δυο πιστόλες. Στο βάθρο αναγράφονται τα εξής λόγια:

ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΔΙΚΑΙΟΣ

ΠΑΠΑΦΛΕΣΣΑΣ

1788 - 1825

ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΣΥΛΛΟΓΟΥ

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΩΝ Ν.Φ.-Ν.Χ

"Ο ΓΕΡΟΣ ΤΟΥ ΜΩΡΙΑ"

1977

Οι πληροφορίες λοιπόν που μας δίνονται είναι ότι η προτομή στήθηκε το 1977 με πρωτοβουλία του τοπικού Συλλόγου Πελοποννησίων. Δεν μπόρεσα να βρω πληροφορίες για τον γλύπτη.

Πως θα πάμε

Η Νέα Χαλκηδόνα βρίσκεται πλησίον δυο μεγάλων οδικών αρτηριών της Αττικής, της οδού Αχαρνών και της οδού Πατησίων. θα προτιμήσουμε όμως τον ηλεκτρικό μιας και αυτές οι δυο οδοί είναι σχεδόν πάντοτε μποτιλιαρισμένες. Κατεβαίνουμε στην στάση "Άνω Πατήσια" και από εκεί παίρνουμε λεωφορείο ή τρόλεϋ" (η στάση βρίσκεται ακριβώς στην έξοδο του σταθμού) με κατεύθυνση όχι προς Αθήνα αλλά προς Νέα Φιλαδέλφεια. κατεβαίνουμε στην πρώτη στάση μετά την γέφυρα του ποταμού Ποδονίφτη, περίπου 1 χιλιόμετρο μακριά από τον σταθμό. Η προτομή του Παπαφλέσσα βρίσκεται μπροστά από το πρώην Δημαρχείο, δίπλα από το μνημείο Πεσόντων.

Φωτογραφίες από το μνημείο εδώ

Ο έφιππος ανδριάντας του Γεώργιου Καραϊσκάκη στο Ζάππειο Μέγαρο

Κατεβαίνοντας την Ηρώδου Αττικού - αν βέβαια κατορθώσετε να περάσετε τα απανωτά μπλόκα της αστυνομίας η οποία φυλάει τις κατοικίες του Προέδρου της Δημοκρατίας και του Πρωθυπουργού της χώρας - θα δείτε στο δεξί σας χέρι ένα πάρκο. Είναι τμήμα του μεγάλου πάρκου που περιβάλλει το Ζάππειο Μέγαρο και συνορεύει με τον εθνικό κήπο ενώ απέναντι ακριβώς στα τριάντα περίπου μέτρα βρίσκεται το Παναθηναϊκό Στάδιο. Στο πάρκο αυτό βρίσκεται ένας από τους τρεις έφιππους ανδριάντες της πόλης των Αθηνών, ο ανδριάντας του Γεώργιου Καραϊσκάκη.

Το μνημείο

Ο στρατηγός Γεώργιος Καραϊσκάκης είναι ανεβασμένος πάνω στο άλογο του το οποίο πατάει στα δυο πισινά του πόδια με τα δυο μπροστινά να βρίσκονται στον αέρα και κοιτάζει προς την πλευρά του Παναθηναϊκού Σταδίου. Έχει μακριά χαίτη η οποία εν μέρη καλύπτεται από το φέσι που φοράει στο κεφάλι, μακρόστενο μουστάκι ενώ με τα δυο του χέρια κρατάει τα χαλινάρια. Φοράει φουστανέλα και είναι ζωσμένος με ένα γιαταγάνι στην αριστερή πλευρά. Η σέλα του αλόγου του έχει δυο θήκες, η μια στην μπροστινή αριστερή πλευρά του αλόγου και η άλλη στην μπροστινή δεξιά πλευρά του αλόγου καθεμιά από τις οποίες φέρει και μια πιστόλα στο εσωτερικό της. Προφανώς ο Καραϊσκάκης παρουσιάζεται σε θέση μάχης ίσως της τελευταίας του μιας και στην πόλη των Αθηνών αντάμωσε με το εχθρικό βόλι το οποίο έκοψε μια για πάντα το νήμα της ζωής του.

Στην πρόσοψη του - σχεδόν δυο μέτρα ύψους- βάθρου αναγράφονται τα λόγια:

Ο

ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ

ΓΕΩΡΓΙΟΣ

ΚΑΡΑΪΣΚΑΚΗΣ

1827

ΕΓΩ ΠΕΘΑΙΝΩ ΟΜΩΣ ΕΣΕΙΣ

ΝΑ ΕΙΣΘΕ ΜΟΝΙΑΣΜΕΝΟΙ

ΚΑΙ ΝΑ ΒΑΣΤΗΞΕΤΕ 

ΤΗΝ ΠΑΤΡΙΔΑ

Το 1827 είναι το έτος του θανάτου του στο Φάληρο της Αττικής, μερικά μόλις χιλιόμετρα από το σημείο του έφιππου ανδριάντα ενώ τα αναγραφόμενα μετά την ημερομηνία αποτελούν τα λόγια του Καραϊσκάκη προς τον Μακρυγιάννη λίγο πριν ξεψυχήσει. Ο Μακρυγιάννης τα διέσωσε στα Απομνημονεύματα του. 

Στο πίσω μέρος του βάθρου αναγράφονται τα λόγια:

ΜΕ ΤΟΝ ΟΒΟΛΟ ΟΛΩΝ

ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΣΤΗΘΗΚΕ ΤΟ

1966 ΤΟ ΕΡΓΟ ΑΥΤΟ

ΓΛΥΠΤΗΣ Ο ΜΙΧΑΗΛ ΤΟΜΠΡΟΣ

Προφανώς για την δημιουργία του έργου το οποίο κατασκεύασε ο Μιχάλης Τόμπρος διενεργήθηκε κάποιος πανελλήνιος έρανος ή χρησιμοποιήθηκαν λεφτά από τα δημόσια ταμεία.

Πως θα πάμε

Χρησιμοποιούμε το μετρό κατεβαίνοντας στην στάση Σύνταγμα (μπλε & κόκκινη γραμμή). Από εκεί κατευθυνόμαστε προς τον Εθνικό Κήπο και στρίβουμε αριστερά στον δρόμο που χωρίζει το Ζάππειο από τον Κήπο. Ο έφιππος ανδριάντας του Καραϊσκάκη βρίσκεται στο πάρκο στο οποίο τερματίζει ο εν λόγω δρόμος, σχεδόν απέναντι από το Παναθηναϊκό Στάδιο.

Δείτε φωτογραφίες από το μνημείο εδώ

Βιβλιογραφία:

1. Τα γλυπτά της Αθήνα: Υπαίθρια γλυπτική 1834 -2004, Αντωνοπούλου Ζέτα, Εκδόσεις Ποταμός, Αθήνα, 2003
2. Δ. Παυλόπουλος. ο γλύπτης Μιχάλης Τόμπρος, Διδακτορική Διατριβή, Τμ. Ιστορίας και Αρχαιολογίας ΕΚΠΑ, Αθήνα, 1996

Η προτομή του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη στον Χολαργό Αττικής

Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης έχει τιμηθεί όσο κανείς άλλος ήρωας της Επανάστασης του 1821. Δικαιωματικά βέβαια αφού υπήρξε ο πατέρας της νίκης και δίχως αυτόν η Επανάσταση ίσως να χε σβήσει εν τη γενέσει της - ποιος ξέρει. Εκατοντάδες δήμοι σε όλη την επικράτεια έχουν στήσει προτομές και αγάλματα που τον απεικονίζουν για τον τιμήσουν. Ένας από αυτούς είναι και ο Δήμος Χολαργού στα ανατολικά της Αθήνας.

Το μνημείο

Πρόκειται για μια προτομή η οποία παρουσιάζει τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη με παχύ μουστάκι. Φοράει την χαρακτηριστική αγγλική περικεφαλαία του με τον σταυρό στην πρόσοψή της, επωμίδες και γιλέκο. Έχει μακριά χαίτη και είναι ζωσμένος με μια πιστόλα και ένα μαχαίρι. Η προτομή βρίσκεται σε μια εσοχή του πεζοδρομίου που κατασκευάστηκε ακριβώς γι αυτόν τον λόγο με πέτρες, απέναντι από το Δημαρχείο και μπροστά από ένα μεγάλο πάρκο. Στην πρόσοψη της προτομής αναγράφονται τα λόγια

ΘΕΟΔΩΡΟΣ 

ΚΟΛΟΚΟΤΡΩΝΗΣ

1821*

ενώ στα πλαϊνά της προτομής αναγράφονται τα λόγια

Κ.Ν. ΓΕΩΡΓΑΚΑΣ

ΓΛΥΠΤΗΣ

ΜΕ ΦΡΟΝΤΙΔΑ

Κ ΔΑΠΑΝΗ

ΤΟΥ ΕΞΩΡΑΪΣΤΙΚΟΥ

Κ ΕΚΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΥ

ΣΥΛΛΟΓΟΥ

ΑΝΩ ΧΟΛΑΡΓΟΥ

4-6-1981

Από τις παραπάνω πληροφορίες μας γνωστοποιείται ότι γλύπτης του έργου είναι ο Κωνσταντίνος Γεωργακάς, χορηγός ο Εξωραϊστικός και Εκπολιτιστικός Σύλλογος Άνω Χολαργού και έτος τοποθέτησης του το 1981.

Πως θα πάμε

Για να φτάσουμε στον Χολαργό χρησιμοποιούμε το μετρό (μπλε γραμμή, στάση Χολαργός). Κατεβαίνοντας από τον μετρό ακολουθούμε την οδό Περικλέους με ανατολική κατεύθυνση. Η οδός Περικλέους είναι ο κεντρικός δρόμος του Δήμου. Στο τέλος αυτού του δρόμου (είναι πορεία περίπου ενός χιλιομέτρου) στο δεξί μας χέρι βρίσκεται η προτομή του Κολοκοτρώνη, απέναντι από ένα συγκρότημα σχολείων και το Δημαρχείο.

Φωτογραφίες από το μνημείο εδώ

*(προφανώς το 1821 αναφέρεται στο έτος έκρηξης της Επανάστασης στην οποία ο ίδιος ήταν πρωταγωνιστής)

Η προτομή του Παπανικολή στο Πεδίο του Άρεως

Σήμερα θα δούμε την προτομή ενός αγωνιστή που έχει μείνει στην αφάνεια συγκριτικά με τους υπόλοιπους αγωνιστές οι προτομές των οποίων βρίσκονται στο Πεδίο του Άρεως: αυτή του Ψαριανού μπουρλοτιέρη Δημήτριου Παπανικολή.

Μερικά λόγια για τον Παπανικολή

Ο Δημήτριος Παπανικολής γεννήθηκε το 1790 στο νησί των Ψαρών. Ήταν γιος του Γεώργιο Παπανικολή. Σε  μικρή ηλικία φοίτησε σε ένα υποτυπώδες ελληνικό σχολειό όμως η σχέση του με τα γράμματα δεν ήταν η καλύτερη δυνατή. Όπως και οι περισσότεροι συμπατριώτες του, στράφηκε προς την θάλασσα με την οποία τα κατάφερε σαφώς καλύτερα.

Δεν είναι πολλές οι πληροφορίες που διαθέτουμε για την προεπαναστατική ζωή του Παπανικολή. Η ιστορία τον συναντά το 1821 σε ηλικία 31 ετών να κατέχει την θέση του πλοιάρχου στο πλοίο του επίσης Ψαριανού Αποστόλη Αποστόλη. Με αυτό ρίχνεται στην μάχη για την Ανεξαρτησία όπως και σύσσωμος ο πληθυσμός των Ψαρών που ήταν από τα πρώτα νησιά που ξεσηκώθηκαν εναντίον της Πύλης. Ο Παπανικολής ήταν ο πρώτος Έλληνας κατά την διάρκεια της Επανάστασης που πυρπόλησε μεγάλο τούρκικο πλοίο: στις 27 Μαΐου του 1821 στο λιμάνι της Ερεσού στο νησί της Λέσβου έβαλε φωτιά με το πυρπολικό του σε ένα τούρκικο δίκροτο με 88 κανόνια. Το πλοίο βυθίστηκε και το πλήρωμα του χάθηκε σχεδόν σύσσωμο. Ήταν η πρώτη μεγάλη ναυτική νίκη των Ελλήνων.

Από εκεί και έπειτα συνέχισε τις καταδρομικές επιδρομές εναντίον του  τούρκικου στόλου. Η δεύτερη μεγάλη του επιτυχία ήρθε το 1824 στη ναυμαχία του Γέροντα, την μεγαλύτερη ελληνική ναυτική νίκη κατά την διάρκεια της Επανάστασης. Εκεί ο Παπανικολής διοικώντας το πυρπολικό του κινούνταν ανάμεσα στα οθωμανικά και αιγυπτιακά πλοία προξενώντας τους πραγματικό τρόμο.

Με τη λήξη της Επανάστασης αγόρασε το 1/3 του μπρικιού "Νέλσων" και με αυτό γυρνούσε τις θάλασσες ασχολούμενος με το εμπόριο. Μετά την δολοφονία του Καποδίστρια και την έλευση του Όθωνα, το κράτος αγόρασε το πλοίο διατήρησε όμως τον Παπανικολή στην θέση του καπετάνιου. Στις 20 Νοεμβρίου του 1836 όμως κατά την διάρκεια ενός ταξιδιού προς την Τεργέστη όπου θα αποβίβαζε Βαυαρούς στρατιώτες οι οποίοι είχαν τελειώσει την θητεία τους και επέστρεφαν στην πατρίδα τους, ναυάγησε στο στενό μεταξύ Ζακύνθου και Ηλείας. Το πλήρωμα σώθηκε σύσσωμο όμως το πλοίο βούλιαξε. Η αντιβασιλεία τότε κατηγόρησε τον Παπανικολή και τον έθεσε σε διαθεσιμότητα όμως το 1841 επανήλθε στην ενεργό υπηρεσία παίρνοντας την θέση του πλοιάρχου στην κορβέτα "Αμαλία".

Το 1843 μετά την ψήφιση του Συντάγματος, εκλέχτηκε πληρεξούσιος Ψαρών και δυο χρόνια αργότερα μετέβη στο Γύθειο για να συμφιλιώσει του Μανιάτες της περιοχής που είχαν έρθει σε εμφύλιες διαμάχες. Πέτυχε την αποστολή του και το 1846 έπιασε οριστικά στεριά αναλαμβάνοντας την Προεδρία του Ναυτοδικείου.

Πέθανε το 1855. Το όνομα του δόθηκε στο γνωστό ελληνικό υποβρύχιο. 

Το μνημείο

Πρόκειται για μια μαρμάρινη προτομή η οποία απεικονίζει τον Παπανικολή με φέσι στο κεφάλι και μουστάκι. Στην βάση της προτομής αναγράφονται τα λόγια:

Δ. ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ

1790 -1855

Το έργο είναι δημιουργία του γλύπτη Νικόλαου Γεωργαντή. Τοποθετήθηκε το 1940.

Πως θα πάμε

Η προτομή του Παπανικολή όπως και οι προτομές των υπόλοιπων αγωνιστών της Επανάστασης του 1821 βρίσκεται στο Πεδίο του Άρεως στην πόλη των Αθηνών. Για να φτάσουμε στο Πεδίο του Άρεως το οποίο βρίσκεται σχεδόν πάνω στην συμβολή τον οδών Πατησίων και Αλεξάνδρας (παρεμβάλλεται πλαγίως η πλατεία Αιγύπτου) χρησιμοποιούμε τον ηλεκτρικό και κατεβαίνουμε στην στάση Βικτώρια. Από εκεί ανηφορίζουμε την οδό Χέυδεν η οποία τερματίζει ακριβώς στο Πεδίο του Άρεως. Η κύρια είσοδος βρίσκεται στο δεξί μας χέρι ακριβώς στο άγαλμα του βασιλιά Κωνσταντίνου. Τα αγάλματα βρίσκονται στην πρώτη στροφή του πάρκου αριστερά όπως ερχόμαστε από το άγαλμα του Κωνσταντίνου.

Διαβάστε για τον Παπανικολή Ι, ΙΙ

Δείτε φωτογραφίες από την προτομή εδώ

Η προτομή του Παπαφλέσσα στον Χολαργό Αττικής

Ανατολικά του Δημαρχείου του Χολαργού, στους πρόποδες σχεδόν του Υμηττού βρίσκονται τρεις πλατείες οι οποίες προσπαθούν – μάταια όμως όπως δείχνει και το αποτέλεσμα – να σπάσουν την μονοτονία του τσιμέντου και των αυτοκινήτων που κυριαρχεί σε τούτο τον Δήμο που βρίσκεται ανατολικά των Αθηνών. Αυτές οι πλατείες είναι οι εξής: στα βόρεια η πλατεία Εθνικής Αντίστασης, στο κέντρο η πλατεία Πλαστήρα όπου κυριαρχεί η επιβλητική Αγία Τριάδα και στο νότο η πλατεία Παπαφλέσσα. Θα δούμε καθεμιά από αυτές τις πλατείες ξεχωριστά μελετώντας τα γλυπτά που υπάρχουν σε αυτές.

Ξεκινάμε αντίστροφα από την παραπάνω παρουσίαση, με την πλατεία Παπαφλέσσα. Η ονομασία της βεβαίως προέρχεται από τον αγωνιστή του 1821, φιλικό, υπουργό εσωτερικών του κράτους και πεσόντα στην μάχη στο Μανιάκι υπό των στρατευμάτων του Ιμπραήμ, τον Γρηγόριο Δίκαιο Φλέσσα γνωστότερο και ως Παπαφλέσσα.

Η πλατεία είναι η μικρότερη από τις τρεις. Έχει ωστόσο αρκετό πράσινο – πολύτιμο για μια περιοχή όπως ο Χολαργός – το οποίο περιλαμβάνει χαμηλή αλλά και ψηλή βλάστηση και ένα μικροσκοπικό θεατράκι από τσιμέντο το οποίο περιλαμβάνει τρεις σειρές καθισμάτων. Είναι αρκετές όμως για να μαζεύονται τα παιδιά της γειτονιάς τα απογεύματα, να παίζουν με τα πατίνια τους και να συζητάνε πάνω σε αυτές τις θέσεις για τα ατελείωτα μελλοντικά τους όνειρα. Οι διαδρομές μέσα στην πλατεία γίνονται πάνω σε πέτρινα δρομάκια.

Η προτομή του Παπαφλέσσα βρίσκεται περίπου στο κέντρο της πλατείας. Την περίοδο που την επισκέφτηκα για πρώτη φορά και τράβηξα τις φωτογραφίες – αρχές Φεβρουαρίου 2011 – δυστυχώς η προτομή βρισκόταν σε άσχημη κατάσταση. Βαριά κακοποιημένη με σπρέι που χρωμάτιζαν την βάση της. Το μέγεθος της κακοποίησης που έχει υποστεί αυτό το έργο τέχνης φαίνεται καθαρά στις φωτογραφίες που παραθέτω.

Το μνημείο

Πρόκειται για μια μαρμάρινη προτομή η οποία παρουσιάζει τον Παπαφλέσσα με πυκνή μακριά γενειάδα. Φοράει καπέλο στο κεφάλι και την χαρακτηριστική γούνα την οποία πήρε ως λάφυρο μετά τη νίκη στα Δερβενάκια. Είναι ζωσμένος με ένα σπαθί και δυο πιστόλες στην μέση.  Στην βάση της προτομής αναγράφονται τα λόγια:

ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΔΙΚΑΙΟΣ

ΠΑΠΑΦΛΕΣΣΑΣ

1788 -1825

Στην δεξιά πλαϊνή πλευρά της προτομής αναγράφονται κάποιες πληροφορίες σχετικά με τον φορέα χρηματοδότησης και το έτος τοποθέτησης:

ΕΓΕΝΕΤΟ ΔΑΠΑΝΑΙΣ

ΕΞΩΡΑΪΣΤΙΚΟΥ ΚΑΙ ΕΚΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΥ

ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΑΝΩ ΧΟΛΑΡΓΟΥ

ΕΝ ΕΤΕΙ 1974 ΕΠΙ ΠΡΟΕΔΡΙΑΣ

ΑΝΤΩΝΙΟΥ Γ. ΠΟΛΥΔΩΡΑ

ΔΗΜΑΡΧΟΥ ΧΟΛΑΡΓΟΥ

Πληροφορούμαστε από αυτήν την αναγραφή ότι η προτομή τοποθετήθηκε το 1974 με δαπάνη του εξωραϊστικού και εκπολιτιστικού συλλόγου άνω Χολαργού.

Πως θα πάμε

Η πλατεία Παπαφλέσσα βρίσκεται στον Χολαργό. Χρησιμοποιώντας το αυτοκίνητο μας ανεβαίνουμε την οδό Μεσογείων και στρίβουμε δεξιά στην οδό Περικλέους.  Τερματίζοντας την Περικλέους στρίβουμε στο ύψος του Δημαρχείου στην οδό Ευριπίδου και από εκεί στην οδό Κωνσταντινουπόλεως. Στο τέρμα περίπου αυτής της οδού στρίβουμε δεξιά στην οδό Βελισάριου – δεν θυμάμαι αν είναι μονόδρομος – ή στην επόμενη και φτάνουμε στην πλατεία.

Δείτε φωτογραφίες από την προτομή εδώ

Η προτομή του Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη στο Πεδίο του Άρεως

Σιγά - σιγά φτάνουμε στο τέλος της περιήγησης μας στην λεωφόρο των ηρώων στο Πεδίο του Άρεως. Σε αυτήν την ανάρτηση θα δούμε την προτομή του "Αρχιστράτηγου των Σπαρτιατικών δυνάμενων" Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη. 

Μερικά λόγια για τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη

O Πέτρος Μαυρομιχάλης γεννήθηκε το 1765 στην Μάνη της Πελοποννήσου. Το όνομα Πετρόμπεης το απέκτησε αργότερα όταν δίπλα στο βαφτιστικό του όνομα προστέθηκε ο τίτλος του Μπέη της Μάνης που του παραχώρησαν οι Τούρκοι. Ήταν γιος γιος του Πιέρρου Μαυρομιχάλη και της Αικατερίνης, γόνος δηλαδή μιας από τις πιο ισχυρές οικογένειες στην Μάνη.

Τι πρώτες πολεμικές και διπλωματικές του αρετές τις έδειξε στο τέλος του 18ου και στις αρχές του 19ου αιώνα όταν η Πύλη ξεκίνησε τον διωγμό των κλεφτών της Πελοποννήσου. Ο Πετρόμπεης κατόρθωσε να φυγαδεύσει πολλούς από αυτούς στα γειτονικά Επτάνησα. Το 1807 με την συνθήκη του Τιλσίτ μεταξύ Ναπολέοντα και Τσάρου Αλέξανδρου Α΄ τα Επτάνησα πέρασαν στην δικαιοδοσία των Γάλλων. Ο Πετρόμπεης έβλεπε όπως και πολλοί άλλοι Έλληνες στο πρόσωπο του Ναπολέοντα τον ελευθερωτή της Ελλάδας. Γι αυτό και πέρασε απέναντι στην Ζάκυνθο προκειμένου να έρθει σε συνεννοήσεις με τους Γάλλους. Τα Επτάνησα όμως άλλαξαν χέρια και ο ίδιος κατέφυγε πρώτα στο Δυρράχιο, μετά στην Πόλη και από εκεί στην γη της Μάνης.

Η Μάνη εκείνη την περίοδο σπαράσσονταν από εμφύλιες διαμάχες. Τότε ο Σουλτάνος έστειλε τον Σιουκούρ - μπέη στην περιοχή για να διευθετήσει το ζήτημα. Αυτός έθεσε τέρμα στις εμφύλιες διαμάχες και διόρισε Μπέη της Μάνης τον Πέτρο Μαυρομιχάλη που έκτοτε ονομάζεται Πετρόμπεης. Ιστορικά, ήταν ο τελευταίος αλλά και σημαντικότερος όλων Μπέης της Μάνης. Από αυτήν την θέση η οποία είχε μεγάλη επιρροή σε Έλληνες αλλά και Τούρκους, ο Μαυρομιχάλης μπόρεσε να προωθήσει τις επαναστατικές του ιδέες. Το 1818 μυήθηκε στην Φιλική Εταιρεία από τον Καμαρινό και αμέσως ξεκίνησε τις προετοιμασίες για την Επανάσταση. Υπήρξε επιφυλακτικός στην αρχή καθ' ότι γνώριζε ότι η Γαλλία μετά την πτώση του Ναπολέοντα δεν θα βοηθούσε όμως ξεπέρασε αυτές τις επιφυλάξεις και στις 17 του Μάρτη κήρυξε την επανάσταση στην Αρεόπολη. Στις 23 του Μάρτη επικεφαλής των Μανιατών μπήκε στην πόλη της Καλαμάτας. Εκεί συγκροτήθηκε η Μεσσηνιακή Γερουσία με πρόεδρο τον ίδιο η οποία συνέταξε επιστολή προς τις ευρωπαϊκές αυλές εξηγώντας τα αίτια της Επανάστασης και ζητώντας την συνδρομή τους. Αργότερα, συγκροτήθηκε στην Μονή των Καλτεζών η Πελοποννησιακή Γερουσία στην οποία εκλέχτηκε και πάλι πρόεδρος.

Κατά την διάρκεια του Αγώνα έλαβε αρκετά πολιτικά αξιώματα: στην Α΄ Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου αντιπρόεδρος του Βουλευτικού, στην Β΄ Εθνοσυνέλευση πρόεδρος του Βουλευτικού, στην Εθνοσυνέλευση του Άστρους πρόεδρος του Εκτελεστικού, μέλος της διοικητικής επιτροπής της Ελλάδας και μέλος του νομοτελεστικού. Συμμετείχε σε μια πλειάδα μαχών: στην απελευθέρωση της Καλαμάτας η τούρκικη φρουρά της οποίας παραδόθηκε άνευ όρων, στην πολιορκία της Τριπολιτσάς, στην πολιορκία του Άργους καθώς και στην πρώτη πολιορκία του Μεσολογγίου.

Μετά την ναυμαχία του Ναβαρίνου, ο Πετρόμπεης υποστήριξε την έλευση του Καποδίστρια ο οποίος του έδωσε μια θέση στην Γερουσία και το "Πανελλήνιον". Σύντομα όμως η πολιτική του Καποδίστρια που στόχευε τον περιορισμό της δύναμης τον προκρίτων τον έφερε σε σύγκρουση με την οικογένεια των Μαυρομιχαλαίων της οποίας τα συμφέροντα θίγονταν από την πολιτική του Κυβερνήτη. Το 1830 ο αδερφός του Πετρόμπεη Τζάνης ξεσήκωσε τους Μανιάτες εναντίον του Καποδίστρια. Ο Κυβερνήτης συνέλαβε τον Πετρόμπεη που βρισκόταν στο Ναύπλιο και τον φυλάκισε στην Ακροναυπλία με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας μια και τον θεωρούσε και αυτόν υπαίτιο για την εξέγερση στην Μάνη.

Στο μεταξύ οι Μανιάτες θεώρησαν ακραία προσβολή την σύλληψη και φυλάκιση του αρχηγού τους και στις 27 Σεπτεμβρίου του 1827 στα πλαίσια της μανιάτικης βεντέτας ο αδερφός του Πετρόμπεη Κωνσταντίνος και ο γιος του Γεώργιος δολοφόνησαν στο Ναύπλιο τον Κυβερνήτη. Έξι μήνες μετά την δολοφονία του Καποδίστρια και εννιά μετά την αρχική σύλληψη του ο Πετρόμπεης αφήνεται ελεύθερος από τον αδερφό του Καποδίστρια, Αυγουστίνο.

Ήταν ο τραγικός επίλογος μιας βεντέτας που στοιχειώνει τον ελληνικό πολιτικό κόσμο για 200 περίπου χρόνια.

Με την έλευση της Αντιβασιλείας στην αρχή και του Όθωνα μετέπειτα, έλαβε αρκετά αξιώματα όπως αυτό του Αντιπροέδρου του Συμβουλίου της Επικρατείας, του Γερουσιαστή και του τιμητικού τίτλου του Αντιστρατήγου. 

Πέθανε το 1848 στις 6 του Αυγούστου σε ηλικία 83 ετών.

Το μνημείο

Πρόκειται για μια μαρμάρινη προτομή η οποία απεικονίζει τον Πετρόμπεη με καπέλο στο κεφάλι και μουστάκι. την βάση της προτομής αναγράφονται τα λόγια:

Π. ΜΑΥΡΟΜΙΧΑΛΗΣ

1765 - 1848

Το έργο κατασκευάστηκε από τον γλύπτη Αντώνιο Σώχο. Τοποθετήθηκε το 1936.

Συνοψίζοντας - προσωπικές εντυπώσεις

Ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης αν μη τι άλλο αποτελεί εξέχουσα μορφή της Επανάστασης των Ελλήνων. Αν δεν υπήρχε αυτός και ο στρατός της Μάνης που τον ακολουθούσε σίγουρα η Επανάσταση θα είχε πάρει διαφορετική τροπή. Με τους Μανιάτες του απελευθέρωσε την Καλαμάτα και συμμετείχε στις πρώτες μεγάλες νίκες οι οποίες ήταν απαραίτητες για να εδραιωθεί η Επανάσταση. Συμμετείχε στην πολιορκία του Άργους και της Τρίπολης ενώ η συμμετοχή του σώματος των Μανιατών υπό την καθοδήγηση του στην πρώτη πολιορκία του Μεσολογγίου ήταν καθοριστική για να οδηγηθούν οι Τούρκοι σε λύση της πολιορκίας και υποχώρηση.

Όμως η διένεξη του με τον Καποδίστρια αποδείχτηκε καταστροφική για την μετέπειτα πορεία της χώρας. Έγιναν βέβαια λάθη και από την πλευρά του Κυβερνήτη ο οποίος δεν υπολόγισε τον ιδιαίτερο ψυχισμό και τους ειδικούς άγραφους κανόνες που ίσχυαν στην Μάνη. Αλλά και ο Μαυρομιχάλης πέρασε ξεκάθαρα στην Αντιπολίτευση ξεσηκώνοντας σε ένοπλο αγώνα μια ολόκληρη περιοχή του νεοσύστατου και μικρού ελληνικού κράτους. Αυτή του η κίνηση μάλλον τον στιγμάτισε αφού η δολοφονία του Καποδίστρια από τον γιο και τον αδερφό του οδήγησαν τη χώρα μας στην ξενοκρατία και την ξενοδουλεία.

Δεν σβήνει πάραυτα την μεγάλη προσφορά του στον Αγώνα. Μην ξεχνάμε ότι στις ένοπλες συγκρούσεις υπέρ πατρίδας έπεσαν οι δυο από τους πέντε γιους του (ο Ηλίας και ο Ιωάννης) και ένας αδερφός του (ο Κυριακούλης).

Πως θα πάμε

Η προτομή του Πετρόμπεη όπως και οι προτομές των υπόλοιπων αγωνιστών της Επανάστασης του 1821 βρίσκεται στο Πεδίο του Άρεως στην πόλη των Αθηνών. Για να φτάσουμε στο Πεδίο του Άρεως το οποίο βρίσκεται σχεδόν πάνω στην συμβολή τον οδών Πατησίων και Αλεξάνδρας (παρεμβάλλεται πλαγίως η πλατεία Αιγύπτου) χρησιμοποιούμε τον ηλεκτρικό και κατεβαίνουμε στην στάση Βικτώρια. Από εκεί ανηφορίζουμε την οδό Χέυδεν η οποία τερματίζει ακριβώς στο Πεδίο του Άρεως. Η κύρια είσοδος βρίσκεται στο δεξί μας χέρι ακριβώς στο άγαλμα του βασιλιά Κωνσταντίνου. Τα αγάλματα βρίσκονται στην πρώτη στροφή του πάρκου αριστερά όπως ερχόμαστε από το άγαλμα του Κωνσταντίνου.

Διαβάστε για τον Πετρόμπεη Ι, ΙΙ, ΙΙΙ, ΙV, V

Δείτε φωτογραφίες από την προτομή εδώ

Βιβλιογραφία

• Τα γλυπτά της Αθήνας: Υπαίθρια Γλυπτική 1834 - 2004, Αντωνοπούλου Ζέτα, Εδόσεις Ποταμός, Αθήνα, 2003

Η προτομή του Παπαφλέσσα στο Πεδίο του Άρεως

Συνεχίζουμε την διαδρομή μας στη λεωφόρο των ηρώων και σειρά παίρνει η προτομή του Γρηγόριου Δικαίου Φλέσσα, γνωστότερου και ως Παπαφλέσσα.

Μερικά λόγια για τον Παπαφλέσσα

Το πραγματικό όνομα του Παπαφλέσσα ήταν Γεώργιος Φλέσσας. Γεννήθηκε το 1788 στο χωριό Πολιανή τη Μεσσηνίας και ήταν γιος του Δημήτριου Φλέσσα και της Κωνστνατνίνας Ανδρωναίου. Ο Γρηγόριος είχε 27 αδέρφια - όχι βέβαια όλα από την ίδια μάνα αφού η Κωνσταντίνα ήταν η δεύτερη γυναίκα του Δημήτριου - και ο ίδιος ήταν ο μικρότερος όλων, ο εικοστός όγδοος. Η οικογένεια του φρόντισε για την μόρφωση του και τον έστειλε να φοιτήσει στη Σχολή της Δημητσάνας. Μετά το πέρας των σπουδών του το 1816, μόνασε στη μονή της Βελανιδιάς στην Καλαμάτα. Εκεί χειροτονήθηκε και πήρε το όνομα Γρηγόριος. Ο ατίθασος χαρακτήρας του όμως που ερχόταν σε πλήρη αντιδιαστολή με το εκκλησιαστικό του σχήμα τον έφεραν σε συγκρούσεις με τους υπόλοιπους μοναχούς και έτσι αναγκάστηκε να φύγει και να μονάσει στην μονή Αγίου Γεωργίου Ρεκίτσας.

Και εκεί όμως εξαιτίας κτηματικών διαφορών ήρθε σε σύγκρουση με έναν τοπικό Τούρκο άρχοντα ο οποίος τον επικήρυξε και προκειμένου να σωθεί διέφυγε από την Πελοπόννησο αρχικά στη Ζάκυνθο και από εκεί στην Κωνσταντινούπολη. Εκεί ο Πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε΄ τον χειροτόνησε αρχιμανδρίτη δίνοντας του το εκκλησιαστικό όνομα Δικαίος. Στην Πόλη ο Παπαφλέσσας ήρθε σε επαφή με τον Παναγιώτη Αναγνωστόπουλο ο οποίος τον μύησε στα μυστικά της Φιλικής Εταιρείας το 1818. Σύντομα έγινε ένας από τους πιο φλογερούς υποστηρικτές της ιδέας της απελευθέρωσης και στάλθηκε με το συνθηματικό όνομα Αρμόδιος στις Παραδουνάβιες ηγεμονίες προκειμένου να οργανώσει εκεί τον πληθυσμό.

Σύντομα ο Αλέξανδρος Υψηλάντης τον στέλνει ως επίσημο αντιπρόσωπο της Εταιρείας στον Μοριά για να οργανώσει τους εκεί πληθυσμούς. Ο Παπαφλέσσας περνάει πρώτα από το Αϊβαλί όπου φορτώνει ένα ολόκληρο πλοίο γεμάτο με πολεμοφόδια και έπειτα φτάνει στην Πελοπόννησο. Εκεί συναντιέται  κρυφά με τους πρόκριτους και κοτζαμπάσηδες της Αχαΐας στην Βοστίτσα. Στην περίφημη εκείνη συνέλευση της Βοστίτσας ο Παπαφλέσσας υπερασπίστηκε με πάθος την έναρξη της Επανάστασης τον Μάρτη σε αντίθεση με τις γνώμες των περισσοτέρων και ειδικότερα του Παλαιών Πατρών Γερμανού που δεν θεωρούσαν τις συνθήκες ώριμες. Έπειτα κατέβηκε στη Μάνη όπου είχε ήδη καταφτάσει ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης. Εκεί διόρισε τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη αρχιστράτηγο της Πελοποννήσου και στις 23 Μαρτίου οι δυνάμεις των Μανιατών με αρχηγό τον Πετρόμπεη μπήκαν στην πόλη της Καλαμάτας. Η επανάσταση είχε αρχίσει.

Ο Παπαφλέσσας συμμετέχει ενεργά στην πλειοψηφία των πολεμικών επιχειρήσεων. Έχοντας ως ορμητήριο του την μονή της Ρεκίτσας προξενεί μεγάλες φθορές στους Τούρκους τη περιοχής. Πολέμησε στα Δερβενάκια απ' όπου πήρε ως λάφυρο την περίφημη κόκκινη γούνα του Τοπάλ πασά με την οποία απεικονίζεται στις πιο γνωστές αναπαραστάσεις του σε διάφορους μεταγενέστερους πίνακες. Συμμετείχε στην Α΄ και στην Β΄ Εθνοσυνέλευση στην οποία διορίστηκε Υπουργός Εσωτερικών. Κατά την διάρκεια του Εμφυλίου πήρε το μέρος των κυβερνητικών και του Λάζαρου Κουντουριώτη και κυνήγησε τον Κολοκοτρώνη οδηγώντας τον στην φυλακή.

Με τον ερχομό όμως του Ιμπραήμ Πασά της Αιγύπτου ήταν ο πρώτος που ζήτησε την αποφυλάκιση του Κολοκοτρώνη και των συναγωνιστών του προκειμένου να ηγηθούν της άμυνας της Πελοποννήσου. Δεν εισακούστηκε όμως και μετά τις καταστροφές των ελληνικών στρατευμάτων στην Σφακτηρία και το Κρεμμύδι και μετά την πτώση του Νιόκαστρου και του Παλαιόκατρου, ξεκίνησε ο ίδιος να ανακόψει την πορεία του Ιμπραήμ προς την Τρίπολη. Στον δρόμο κατόρθωσε να μαζέψει περίπου 1.500 άνδρες ενώ περίμενε και την βοήθεια του αδερφού του Νικήτα.

Στρατοπέδευσε στο Μανιάκι της Μεσσηνίας όμως στη θέμα του πολυάριθμου αιγυπτιακού στρατού που υποστηριζόταν από ιππικό και από πυροβολικό, το μεγαλύτερο μέρος του στρατού του λιποτάκτησε και έμεινε μόνος με 300 περίπου αγωνιστές. Μάταια προσπάθησαν οι συναγωνιστές του να τον πείσουν να ανεβούν σε πιο ορεινές θέσεις. Ο ίδιος είχε πάρει απόφαση ότι θα μένει στα ταμπούρια του και θα πολεμήσει μέχρις εσχάτων.

Στην μάχη που ακολούθησε ο στρατός των Αιγυπτίων πέτυχε σαρωτική νίκη και ο ίδιος ο Παπαφλέσσας βρήκε τον θάνατο τερματίζοντας κατ' αυτόν τον τρόπο τον συναρπαστικό βίο του. Ο θρύλος λέει ότι ο ίδιος ο μεγάλος αντίπαλος του, ο Ιμπραήμ, ζήτησε να βρεθεί μέσα στα νεκρά πτώματα αυτό του Παπαφλέσσα. Οι στρατιώτες του το βρήκαν ακέφαλο και το κεφάλι του λίγο παραδίπλα. Τότε ζήτησε να τον δέσουν σε ένα δέντρο στηρίζοντας σε αυτό το σώμα και το κεφάλι του. Πλησίασε τότε ο Αιγύπτιος και ασπάστηκε το νεκρό Παπαφλέσσα αποδίδοντας έτσι τιμή στον άνθρωπο που είχε το θάρρος και τη γενναιότητα να μην εγκαταλείψει την θέση του και να πολεμήσει υπέρ των ιδανικών του μέχρι τέλους.

Η πολιτεία μεταγενέστερα τίμησε τον Παπαφλέσσα - αν και άφησε άταφα τα κόκαλα του αλλά και των συναγωνιστών του για πολλά χρόνια πάνω στα βουνά της Μεσσηνίας - . Έδωσε το όνομα του σε δρόμους και πλατείες ενώ ανδριάντες του υπάρχουν σχεδόν σε όλη την επικράτεια: αναφέρω χαρακτηριστικά τις προτομές στου Παπάγου, στον Χολαργό, στο Πεδίο του Άρεως, στη Νέα Χαλκηδόνα, στο Μανιάκι...

Το μνημείο

Πρόκειται για μια μαρμάρινη προτομή η οποία απεικονίζει τον Παπαφλέσσα με ακάλυπτο το κεφάλι και πυκνή, μακριά γενειάδα. Στην βάση της προτομής αναγράφονται τα λόγια:

ΓΡΗΓ. Δ. ΠΑΠΑΦΛΕΣΣΑΣ

1788 - 1825

Δημιουργός του έργου είναι ο γλύπτης Κωστής Παπαχρηστόπουλος. Τοποθετήθηκε το 1940.

Συνοψίζοντας - προσωπικές εντυπώσεις

Ο Παπαφλέσσας υπήρξε ένας από τους πρώτους της ελληνικής επανάστασης. Φύσει οξύθυμος, πεισματάρης και ελεύθερος επέλεξε το ράσο όχι γιατί είχε κάποια θρησκευτική ή μεταφυσική ανησυχία αλλά γιατί επιθυμούσε να είναι όσο το δυνατόν λιγότερο ραγιάς. Δεν άντεχε η φύση του να είναι υποτελής ούτε σε Τούρκους ούτε σε κανέναν άλλο. Γι' αυτό εξάλλου ήρθε σε σύγκρουση τόσο με τους μοναχούς στην πρώτη μονή που μόνασε όσο και με του Τούρκους ηγεμόνες στην περιοχή της Ρεκίτσας.

Αεικίνητος και ανήσυχος, βρέθηκε στην Πόλη όπου χειροτονήθηκε αρχιμανδρίτης και έγινε μέλος της Φιλικής Εταιρείας. Από τότε βάζει μπρος το σχέδιο υλοποίησης της υπόσχεσης που είχε δώσει στους Τούρκους του Μοριά που τον κυνηγούσαν: "Θα γυρίσω πίσω ή Δεσπότης ή Πασάς

Θα ξεκινούσε άραγε ποτέ η Επανάσταση τον Μάρτη του 1821 αν δεν ήταν ο Παπαφλέσσας να ξεσηκώσει τους χωρικούς, να δημιουργήσει εσκεμμένα επεισόδια με τους Τούρκους προκειμένου να ενοχοποιήσει τους προκρίτους στα μάτια τους, να περάσει με το έτσι θέλω σχεδόν την απόφαση για ξεσηκωμό στη συνέλευση της Βοστίτσας; Αυτά είναι ερωτήματα τα οποία απασχολούν τους ειδικούς της ιστορίας οι οποίοι έχουν δώσει στον Παπαφλέσσα την θέση που του αξίζει και συγκλίνουν οι περισσότεροι στο γεγονός ότι αυτός ήταν ένας από τους βασικούς κινητήριους μοχλούς της Επανάστασης.

Πέρα όμως από την προετοιμασία της Επανάστασης όπου ο ρόλος του είναι κεντρικός, ο Παπαφλέσσας διέπρεψε και στο πεδίο των μαχών. Αποκορύφωμα βέβαια η καταστροφή ενός μεγάλου τμήματος του τούρκικου στρατού στο Αγιονόρι, στα Δερβενάκια. Μοναδικό του σφάλμα σε αυτήν την θυελλώδη πορεία ήταν το ότι πήρε μέρος στον Εμφύλιο πόλεμο στο πλευρό των κυβερνητικών. Αντάλλαξε αυτή του την υπηρεσία με μια θέση Υπουργού Εσωτερικών και Αστυνομίας την οποία κράτησε μέχρι το θάνατο του. Εκπλήρωσε έτσι την υπόσχεση του και γύρισε στην Πελοπόννησο ως "πασάς"...

Όμως αυτό το λάθος του το διέγραψε μια και καλή όταν ο Ιμπραήμ πάτησε το πόδι του στον Μοριά. Πρώτος από όλους ζήτησε να απελευθερωθούν οι Πελοποννήσιοι αρχηγοί που και ο ίδιος είχε συμμετάσχει στη φυλάκιση τους και να δοθεί η αρχιστρατηγία στον Κολοκοτρώνη. Δεν εισακούστηκε και γι' αυτόν τον λόγο προέβη σε μια πράξη που αποδεικνύει το μεγαλείο του ανδρός: παράτησε τις καρέκλες και τα αξιώματα, ζώστηκε και πάλι τα άρματα και πήγε να αντιμετωπίσει τον στρατό του Ιμπραήμ γνωρίζοντας εκ των προτέρων την έκβαση της μάχης.

Γιατί οι Έλληνες δεν είχαν καμιά τύχη απέναντι στον Ιμπραήμ όσο ήταν διαιρεμένοι και διχασμένοι.

Ωστόσο δεν δείλιασε ούτε μια στιγμή. Ακόμα και όταν η βοήθεια που περίμενε δεν ήρθε, ακόμα και όταν η πλειοψηφία του στρατού του τον εγκατέλειψε μπρος στο πλήθος των κόκκινων στολών των Αιγυπτίων.Θα μπορούσε να ανεβεί σε ψηλότερα σημεία του βουνού ή να εγκαταλείψει την μάχη και να συνεχίσει τον αγώνα από αλλού. Όμως, έμεινε εκεί μέχρι την τελευταία στιγμή, πιστός στον όρκο που είχε δώσει στην Φιλική Εταιρεία.

Πρόκειται για ένα εξαίρετο γενναιότητας, θάρρους, φιλελευθερισμού (με την ετυμολογική έννοια του όρου και όχι με αυτήν που του έχουν προσδώσει οι σύγχρονοι χαρτογιακάδες) & ανιδιοτέλειας. Ένα πρότυπο άνδρα που φωτίζει τις επερχόμενες γενιές.

Είναι ο μοναδικός εν ενεργεία υπουργός που έπεσε στο πεδίο της μάχης στα 190 περίπου χρόνια ύπαρξης του ελληνικού κράτους.

Πως θα πάμε

Η προτομή του Παπαφλέσσα όπως και οι προτομές των υπόλοιπων αγωνιστών της Επανάστασης του 1821 βρίσκεται στο Πεδίο του Άρεως στην πόλη των Αθηνών. Για να φτάσουμε στο Πεδίο του Άρεως το οποίο βρίσκεται σχεδόν πάνω στην συμβολή τον οδών Πατησίων και Αλεξάνδρας (παρεμβάλλεται πλαγίως η πλατεία Αιγύπτου) χρησιμοποιούμε τον ηλεκτρικό και κατεβαίνουμε στην στάση Βικτώρια. Από εκεί ανηφορίζουμε την οδό Χέυδεν η οποία τερματίζει ακριβώς στο Πεδίο του Άρεως. Η κύρια είσοδος βρίσκεται στο δεξί μας χέρι ακριβώς στο άγαλμα του βασιλιά Κωνσταντίνου. Τα αγάλματα βρίσκονται στην πρώτη στροφή του πάρκου αριστερά όπως ερχόμαστε από το άγαλμα του Κωνσταντίνου.

Διαβάστε για τον Παπαφλέσσα Ι, ΙΙ, ΙΙΙ, ΙV, 

Δείτε φωτογραφίες από την προτομή εδώ
Για την προτομή Ι, ΙΙ

Από την ζωή του Παπαφλέσσα εμπνεύστηκε ο κινηματογράφος. Γνωστή είναι η ταινία "Παπαφλέσσας: η μεγάλη στιγμή" σε σκηνοθεσία Ερρίκου Ανδρέου και σενάριο Πάνου Κοντέλη. Τον Παπαφλέσσα ενσάρκωσε ο Δημήτρης Παπαμιχαήλ. Η ταινία προβλήθηκε το 1971. Δείτε ένα απόσπασμα εδώ.

Βιβλιογραφία

• Τα γλυπτά της Αθήνας: Υπαίθρια Γλυπτική 1834 - 2004, Αντωνοπούλου Ζέτα, Εδόσεις Ποταμός, Αθήνα, 2003

H προτομή του Παλαιών Πατρών Γερμανού στο Πεδίο του Άρεως

Πλησιάζοντας στο τέλος της περιήγησης μας στην λεωφόρο των ηρώων στο Πεδίο του Άρεως, συναντάμε την προτομή του πιο διάσημου ίσως από τους Μητροπολίτες που έλαβαν μέρος στην επανάσταση του 1821, του μητροπολίτη Παλαιών Πατρών Γερμανού.

Μερικά λόγια για τον Παλαιών Πατρών Γερμανό

Το κοσμικό όνομα του μετέπειτα ιερωμένου Γερμανού ήταν Γεώργιος Γκόζιας. Γεννήθηκε στις 25 Μαρτίου 1771 στην Δημητσάνα της Αρκαδίας, ανήμερα μεγάλης Παρασκευής. Φοίτησε στην χολή της πόλης του και αργότερα συνέχισε τις σπουδές του στο Άργος. Εκεί ανέλαβε χρέη γραμματέα του μητροπολίτης Αργολίδας και χειροτονήθηκε διάκονος παίρνοντας το όνομα Γερμανός.

Ως ιερωμένος Γερμανός πλέον πηγαίνει στην Κωνσταντινούπολη για να διευρύνει την μόρφωση του αλλά και τις γνωριμίες του στους εκκλησιαστικούς κύκλους. Το 1806 εκλέγεται μητροπολίτης Παλαιών Πατρών, εγκαταλείπει την Πόλη και πηγαίνει στην Πάτρα στην οποία και έμεινε ως Μητροπολίτης μέχρι το τέλος της ζωής του (μπορεί το αξίωμα να ήταν ισόβιο συχνά όμως στις υψηλές εκκλησιαστικές θέσεις συναντούμε το φαινόμενο της καθαίρεσης από την τούρκικη αρχή προφανώς γιατί ο κάτοχος δεν εξυπηρετούσε την δεδομένη χρονική στιγμή τα συμφέροντα τους). Κατά την διετία 1815 - 1817 ο Γερμανός έφτασε στο απόγειο της εκκλησιαστικής του δόξας συμμετέχοντας ως μέλος στην πατριαρχική σύνοδο. Το Νοέμβριο του 1818 έγινε μέλος της Φιλικής Εταιρείας και από τότε ξεκινά η επαναστατική του δράση.

Ο ίδιος - ίσως και λόγω της προχωρημένης ηλικίας του - υπήρξε αρκετά επιφυλακτικός ως προς την ημερομηνία της Επανάστασης. Πίστευε ότι ο Μάρτης του 1821 ήταν μια πολύ πρώιμη ημερομηνία για την έκρηξη της Επανάστασης. Τις ενστάσεις του τις διατύπωσε στην συνέλευση της Βοστίτσας όμως εκεί η ορμή και το πάθος του Παπαφλέσσα επικράτησαν και έτσι συμφωνήθηκε η ημερομηνία. Εν τω μεταξύ, στις 21 Φεβρουαρίου ξεκινούσε η Επανάσταση στο Ιάσιο με αρχηγό τον Αλέξανδρο Υψηλάντη.

Ο Γερμανός ως αρχηγός της Επανάστασης στην πόλη των Πατρών ευλόγησε τα όπλα των επαναστατημένων Ελλήνων στις 21 του Μάρτη στην πλατεία του Αγίου Γεωργίου στην Πάτρα και δυο μέρες αργότερα παρέδωσε μανιφέστο με τις θέσεις της Ελληνικής Επανάστασης στου πρόξενους των μεγάλων δυνάμεων στην Πάτρα ζητώντας παράλληλα ηθική και πρακτική στήριξη στον αγώνα. Συμμετείχε στην κατάληψη των Καλαβρύτων η Πάτρα όμως δεν έπεσε ποτέ στα χέρια των Ελλήνων αλλά παραδόθηκε μετά την ναυμαχία του Ναβαρίνου στον Γάλλο Μαιζόν όταν ο Γερμανός είχε ήδη πεθάνει.

Συμμετείχε επίσης στην Α΄ Εθνοσυνέλευση τον Δεκέμβρη του 1821 και σύμφωνα με υπόδειξη της μετέβη στην Ιταλία μαζί με τον Γεώργιο Μαυρομιχάλη για να ζητήσει την συνδρομή του Πάπα στον αγώνα των Ελλήνων εναντίον των Οθωμανών. Τελικά δεν κατόρθωσε να συναντήσει τον προκαθήμενο της ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας κατόρθωσε όμως να προπαγανδίσει τις ελληνικές θέσεις και να ενδυναμώσει κατ' αυτόν τον τρόπο το φιλελληνικό κίνημα στην ιταλική χερσόνησο.

Όταν επέτρεψε στην Ελλάδα τον Ιούνιο του 1824, ο εμφύλιος πόλεμος βρισκόταν στο απόγειο του. Προσπάθησε να φέρει σε συνεννόηση τα δυο αντίπαλα στρατόπεδα δίχως όμως επιτυχία. Αποσύρθηκε τότε στη μονή Χρυσοποδαρίτισσας όμως εκεί ήρθαν άνδρες του Γκούρα τον χειμώνα του 1825, τον έδεσαν και τον μετέφεραν πεζή μέχρι την Γαστούνη. Το 1826 εγκαταστάθηκε στο Ναύπλιο και συμμετείχε στις εργασίες τις Γ΄ Εθνοσυνέλευσης. Στην πόλη του Ναυπλίου φαίνεται ότι προσβλήθηκε από λοιμώδη νόσο η οποία οδήγησε εν τέλει και στον θάνατο του στις 30 Μαΐου 1826.

Τα οστά του μεταφέρθηκαν στην πόλη της Δημητσάνας όπου βρίσκονται μέχρι και τις μέρες μας στην αίθουσα της Δημόσιας Βιβλιοθήκης της Σχολής της πόλης, φυλαγμένα μέσα σε μια ορειχάλκινη λάρνακα. Η πολιτεία των τίμησε στήνοντας αγάλματα του στο Πεδίο του Άρεως στην Αθήνα, στην πλατεία του Αγίου Γεωργίου στην Πάτρα αλλά και στην γενέτειρα του.

Το μνημείο 

Πρόκειται για μια μαρμάρινη προτομή η οποία απεικονίζει τον Γερμανό σε μεγάλη ηλικία με πλούσια γενειάδα και μακριά μαλλιά. Στην βάση της προτομής αναγράφονται τα λόγια:

ΠΑΛΑΙΩΝ ΠΑΤΡΩΝ 

ΓΕΡΜΑΝΟΣ

1771 - 1826

Η προτομή είναι ένα έργο του γλύπτη Γεώργιου Συννέφα. Τοποθετήθηκε το 1940.

Συνοψίζοντας - προσωπικές εντυπώσεις

O ρόλος της Εκκλησίας κατά την διάρκεια της τουρκοκρατίας είναι πλέον γνωστός σε όλους όσους έχουν κάνει τον κόπο να μελετήσουν αυτή την μαύρη περίοδο για τον ελληνισμό. Από την στιγμή που ο Μωάμεθ πάτησε την Πόλη και ο Πατριάρχης που είχε φυλακιστεί από τον Παλαιολόγο προσκύνησε δουλικά στο σεράι, η μοίρα και ο ρόλος της Εκκλησίας είχαν γραφτεί. Θα αναλάμβανε τον θεσμικό ρόλο της κοίμησης, της αποβλάκωσης και της εκδούλευσης του ελληνικού στοιχείου πατώντας πάνω στις υπαρξιακές του ανησυχίες. Όμως, μέσα σε αυτά τα πέτρινα χρόνια υπήρξαν και κάποιοι ιερωμένοι - τον βίο αρκετών  θα εξετάσουμε εδώ - που αρνήθηκαν να παίξουν τον ρόλο της κεντρικής εκκλησίας αλλά προτίμησαν να ταχθούν με το κοινό καλό, με το συμφέρον του ελληνισμού και των Ελλήνων.

Ένας τέτοιος ιεράρχης υπήρξε και ο Γερμανός. Από τους λίγους ιερωμένους υψηλής ιεραρχίας που συμμετείχε ενεργά στην Επανάσταση κατά "παράβαση καθήκοντος" (μην ξεχνάμε πως ο ανώτερος του Πατριάρχης είχε αφορίσει την Επανάσταση και τον αρχηγό της Εταιρείας στην οποία ήταν μέλος από το 1818) και βοήθησε τον κοινό σκοπό με όλα τα μέσα. Αλλά η μεγαλύτερη βοήθεια του ήταν στον τομέα της ψυχολογίας: ήταν πολύ σημαντικό για τους αγράμματους και βαθιά θρησκευόμενους Έλληνες της εποχής να βλέπουν στο πλευρό τους έναν Μητροπολίτη, έναν άνθρωπο του Θεού ειδικά τη στιγμή που τους είχε αφορίσει ο Πατριάρχης. Η παρουσία του Γερμανού στο πλευρό των Επαναστατών έδινε την θρησκευτική νομιμοποίηση στον αγώνα, μια νομιμοποίηση που οι Έλληνες την είχαν μεγάλη ανάγκη για να πιστεύουν ασυνείδητα πως αφού ο Μητροπολίτης είναι μαζί τους επομένως και ο Θεός είναι μαζί τους και δεν είναι τα απολωλότα πρόβατα που αφορίστηκαν από τον Πατριάρχη και θα καούν στο πυρ το εξώτερον μεταθανάτια επειδή στην επίγεια ζωή τους σήκωσαν το κεφάλι στον Τούρκο δυνάστη.

Αλλά και στην πράξη η συμμετοχή του ήταν ουσιαστική: ενίσχυσε τον φιλελληνικό κίνημα στην Ιταλία παρ' όλο που δεν κατόρθωσε να συναντήσει τον Πάπα ενώ λειτουργώντας ως εγγυητική δύναμη προσπάθησε να συμφιλιώσει τα αντίπαλα στρατόπεδα κατά την διάρκεια του Εμφυλίου. Δεν εισακούστηκε και αποσύρθηκε σε μια μονή όμως εκεί δέχτηκε την ταπείνωση από τον μετέπειτα δολοφόνο του Ανδρούτσου, τον Γιάννη Γκούρα. 

Πέθανε τελικά χωρίς να προλάβει να δει την Ελλάδα ελεύθερη.

Πως θα πάμε

Η προτομή του Παλαιών Πατρών Γερμανού όπως και οι προτομές των υπόλοιπων αγωνιστών της Επανάστασης του 1821 βρίσκεται στο Πεδίο του Άρεως στην πόλη των Αθηνών. Για να φτάσουμε στο Πεδίο του Άρεως το οποίο βρίσκεται σχεδόν πάνω στην συμβολή τον οδών Πατησίων και Αλεξάνδρας (παρεμβάλλεται πλαγίως η πλατεία Αιγύπτου) χρησιμοποιούμε τον ηλεκτρικό και κατεβαίνουμε στην στάση Βικτώρια. Από εκεί ανηφορίζουμε την οδό Χέυδεν η οποία τερματίζει ακριβώς στο Πεδίο του Άρεως. Η κύρια είσοδος βρίσκεται στο δεξί μας χέρι ακριβώς στο άγαλμα του βασιλιά Κωνσταντίνου. Τα αγάλματα βρίσκονται στην πρώτη στροφή του πάρκου αριστερά όπως ερχόμαστε από το άγαλμα του Κωνσταντίνου.

Διαβάστε για τον Παλαιών Πατρών Γερμανό Ι, ΙΙ, ΙΙΙ, ΙV, V

Δείτε φωτογραφίες από την προτομή εδώ


Βιβλιογραφία

• Τα γλυπτά της Αθήνας: Υπαίθρια Γλυπτική 1834 - 2004, Αντωνοπούλου Ζέτα, Εδόσεις Ποταμός, Αθήνα, 2003

H προτομή του Νικηταρά στο Πεδίο του Άρεως

Συνεχίζουμε την διαδρομή μας στο Πεδίο του Άρεως κάνοντας αυτήν την φορά μια στάση στην προτομή του Νικηταρά του επονομαζόμενου και "Τουρκοφάγου".

Μερικά στοιχεία για το Νικηταρά

Το πλήρες όνομα του Νικηταρά ήταν Νικήτας Σταματελόπουλος. Γεννήθηκε το έτος 1782. Δυο είναι τα μέρη που διεκδικούν τον τίτλο τιμής ως τόποι γέννησης του Νικηταρά: το χωριό Νέδουσα της Μεσσηνίας και το χωριό Τουρκολέκα κοντά στην Μεγαλόπολη. Ο δεύτερος τόπος συγκεντρώνει περισσότερες πιθανότητες αφού από εκεί ήταν ο πατέρας του Σταματέλος Τουρκολέκας (από προκύπτει το επώνυμο Σταματελόπουλος) ενώ ο ίδιος ο Νικηταράς συχνά χρησιμοποιούσε στην υπογραφή του το επώνυμο "Τουρκολέκας". Η μητέρα του ήταν αδερφή της γυναίκας του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη επομένως ο Νικηταράς ήταν ανιψιός του Γέρου του Μοριά - μια σχέση που επηρέασε βαθιά την πορεία της ζωής του.

Στις αρχές του 19ου αιώνα ξέσπασαν οι μεγάλοι διωγμοί των κλεφτών στην Πελοπόννησο. Ο Κολοκοτρώνης αναγκάστηκε να περάσει απέναντι στο νησί της Ζακύνθου και τον ακολούθησε και ο Νικηταράς. Στην Ζάκυνθο έγινε εθελοντής πολεμιστής σε ρώσικο τάγμα. Οι Ρώσοι του πρότειναν να περάσει απέναντι στην Ιταλία και να πολεμήσει εναντίον του Ναπολέοντα. Αν και ο θείος του αρνήθηκε, ο ίδιος πέρασε απέναντι και αγωνίστηκε υπό την σημαία των Ρώσων εναντίον του Ναπολέοντα. Μετά την συνθήκη του Τιλσίτ επανήλθε στην Ζάκυνθο και υπηρέτησε αυτήν την φορά σε γαλλικό τάγμα μιας και τα Επτάνησα είχαν περάσει σε γαλλική κατοχή. Το 1818 τον βρίσκουμε στην πόλη της Καλαμάτας. Εκεί μυείται στην Φιλική Εταιρεία και μαζί με άλλους αγωνιστές όπως ο Αναγνωσταράς γυρίζουν την Πελοπόννησο για να κατηχήσουν νέα μέλη.

Η έκρηξη της Επανάστασης τον βρίσκει στην Πελοπόννησο. Στις 23 Μαρτίου 1821 μπαίνει μαζί με τον Κολοκοτρώνη, τον Παπαφλέσσα και τον Πετρόμπεη απελευθερωτής στην πόλη της Καλαμάτας. Συμφωνεί με τον θείο του για την κατάληψη της Τριπολιτσάς και τον ακολουθεί στην Αρκαδία. Εκεί έδωσε την πρώτη του μεγάλη μάχη εναντίον των Τούρκων στο Βαλτέτσι όπου μαζί με άλλους Έλληνες οπλαρχηγούς πέτυχαν την πρώτη μεγάλη νίκη των ελληνικών όπλων. Η δεύτερη νίκη ήρθε στα Δολιανά όπου επικεφαλής 800 ανδρών κατόρθωσε να αποκρούσει την επίθεση 6.000 Τούρκων υπό τον Κεχαγιάμπεη. Η ήττα των Τούρκων στα Δολιανά τους ανάγκασε να κλειστούν στην Τρίπολη και να διεξάγουν πλέον καθαρά αμυντικό πόλεμο. Τον Σεπτέμβρη η πόλη έπεσε ο Νικηταράς όμως ήταν από τους λίγους - ίσως ο μοναδικός - οπλαρχηγούς που δεν δέχτηκε να συμμετάσχει στην διανομή των λάφυρων.

Πριν την πτώση της Τρίπολης στάλθηκε στην Ρούμελη για να βοηθήσει τους εκεί επαναστατημένους πληθυσμούς. Στην Αθήνα των εξέλεξαν αρχηγό των εκεί επαναστατών αυτό όμως δυσαρέστησε τους Μαυρομιχαλαίους και ο Νικηταράς που δεν επιθυμούσε διαμάχες και έριδες έφυγε για την Λιβαδειά όπου βοήθησε τον Οδυσσέα Ανδρούτσο στην προσπάθεια του να ανακαταλάβει την πόλη. Με τον Οδυσσέα Ανδρούτσο ο Νικηταράς ανέπτυξε μια πολύ στενή σχέση φιλίας και αγάπης που κατέληξε στο σημείο να αλλάξουν τα αίματα τους (έγιναν αδελφοποιητοί).

Μετά την πτώση της Τρίπολης συμμετείχε στην πολιορκία του Ναυπλίου ενώ τον Απρίλη του 1822 με 700 αγωνιστές έτρεξε να συνδράμει τον Ανδρούτσο στην μάχη της Στυλίδας και της Αγίας Μαρίνας.  Η τρίτη του μεγάλη μάχη η οποία του έδωσε και την προσωνυμία "ο Τουρκοφάγος" δόθηκε στα Δερβενάκια. Εκεί ο Κολοκοτρώνης αφού είχε κάψει όλο τον αργολικό κάμπο κατόρθωσε να πετύχει τον εγκλωβισμό του τούρκικου στρατού σε μια άγονη περιοχή και την αναγκαστική επιστροφή του στην Κόρινθο. Ο Νικηταράς επικεφαλής του δικού του αποσπάσματος διέλυσε τα τούρκικα σώματα πάνω στα οποία υπέπεσε. Λέγεται ότι τόσο μεγάλη ήταν η ορμή του που έσπασε τρεις πάλες ενώ με την λήξη της μάχης το σπαθί είχε κολλήσει σύμφωνα με τον θρύλο στην παλάμη του χεριού του. Οι νεκροί Τούρκοι στον Άγιο Σώστη (το μέρος όπου παραμόνευε ο Νικηταράς) υπολογίζονται στους 3.000 ενώ ο στρατιωτικός θρίαμβος του επαναλήφθηκε τρεις μέρες αργότερα στο Αγιονόρι όπου συνέτριψε ένα τμήμα των δυνάμεων του Δράμαλη Πασά που δεν είχε καταφέρει να περάσει από τα Δερβενάκια.

Μετά την καταστροφή της στρατιάς του Δράμαλη αρνήθηκε και πάλι να λάβει μέρος στην διανομή των λαφύρων. Οι υπόλοιποι οπλαρχηγοί τον ανάγκασαν όμως να πάρει μια ταμπακιέρα, μια σέλα και ένα σπαθί. Την σέλα την δώρισε σε έναν συναγωνιστή του, την ταμπακιέρα την έκανε δώρο στην γυναίκα του (της έγραψε μάλιστα "την στέλνω σε σένα που αγαπώ ύστερα από την πατρίδα") ενώ το σπαθί το έστειλε στην Ύδρα για τις ανάγκες του στόλου. Οι Υδραίοι όμως του το επέστρεψαν λέγοντας του ότι μόνο στα χέρια του αυτό το σπαθί έχει αξία.

Ο πρώτος εμφύλιος πόλεμος μεταξύ της κυβέρνησης Κουντουριώτη και των στρατιωτικών τον βρήκε όπως ήταν φυσικό στο πλευρό του θείου του. Ωστόσο δεν έλαβε μέρος σε καμιά μάχη και προσπαθούσε όσο ήταν δυνατόν να μείνει αμέτοχος σε αυτήν την εμφύλια διαμάχη. Κατά το 1826 πήρε μέρος σε πολλές μάχες στο πλευρό του Γεώργιου Καραϊσκάκη μεταξύ αυτών και στη μάχη στον Ανάλατο. Ακολούθησε τον Κολοκοτρώνη στον ανταρτοπόλεμο του εναντίον του Ιμπραήμ ενώ με την έλευση του Καποδίστρια στάθηκε στο πλευρό του Κυβερνήτη τον οποίο και στήριξε στην Δ΄ Εθνοσυνέλευση τους Άργους ως εκπρόσωπος του Λεονταρίου Αρκαδίας. Ο Καποδίστριας τον έκανε υπασπιστή του όμως μετά την δολοφονία του και την άνοδο των Βαυαρών στην εξουσία αρχίζουν τα βάσανα του αφού υπήρξε εξέχον στέλεχος του Ρωσικού Κόμματος των Ναπαίων.

Το 1834 πραγματοποιήθηκε η πρώτη του σύλληψη γιατί θεωρήθηκε υποκινητής της εξέγερσης στην Μεσσηνία ενώ το 1839 συλλαμβάνεται για δεύτερη φορά πάλι με την κατηγορία της υποκίνησης εξέγερση εναντίον του Όθωνα. Φυλακίζεται στο Παλαμήδι και στο δικαστήριο που ακολουθεί αθωώνεται πανηγυρικά. Όμως οι Βαυαροί δεν τον αποφυλακίζουν αλλά με διαταγή που υπέγραψε ο Όθωνας τον στέλνουν σιδηροδέσμιο στις φυλακές της Αίγινας. Εκεί ο σπουδαίος αυτός αγωνιστής έμεινε φυλακισμένος κάτω από άθλιες συνθήκες οι οποίες οδήγησαν στην σχεδόν ολική τύφλωση του. Λέγεται ότι μια από τις κόρες του έχασε τα λογικά της όταν τον είδε σε αυτήν την άθλια κατάσταση.

Μετά την αποφυλάκιση του, έζησε με την οικογένεια του στον Πειραιά. Μετά την επανάσταση του 1843 του παραχωρήθηκε μια μικρή σύνταξη οι τόκοι όμως των δανείων που είχε πάρει προηγούμενα χρόνια τον λύγισαν και οδήγησαν στη δήμευση της περιουσίας του. Το κράτος του παραχώρησε μιας θέση επαιτείας έξω από μια εκκλησία στον Πειραιά. Του επέτρεψε (!!!) να επαιτεί σε εκείνο το σημείο κάθε Παρασκευή.

Κάπως έτσι πέθανε στις 25 Σεπτεμβρίου 1849, φτωχός και ξεχασμένος από το κράτος που ο ίδιος ελευθέρωσε, ο Νικηταράς από την γη της Αρκαδίας, ο άνθρωπος που τσάκισε τις στρατιές των Τούρκων στα Δολιανά, το Βαλτέτσι και τα Δερβενάκια.

Το μνημείο

Η  προτομή είναι μαρμάρινη και απεικονίζει το Νικηταρά σε ώριμη ηλικία με παχύ μουστάκι και γιλέκο. Στην βάση της προτομής αναγράφονται τα λόγια:

ΝΙΚΗΤΑΡΑΣ

1781 - 1849

Πρόκειται για ένα έργο του γλύπτη Γρηγορίου Ζευγώλη. Τοποθετήθηκε το έτος 1936.

Συνοψίζοντας - προσωπικές εντυπώσεις

O Νικηταράς υπήρξε η πλέον ανιδιοτελής μορφή του αγώνα. Η ανιδιοτέλεια του ήταν παροιμιώδης και σε συνδυασμό με τις εξέχουσες πολεμικές του ικανότητες τον αναγάγουν σε μια μορφή άκρως ελληνική και αξεπέραστη. Η συμμετοχή του στις μάχες του Βαλτετσίου, των Δολιανών και των Βέρβενων ήταν καθοριστική. Δίχως τη συμμετοχή αυτού και του σώματος του δεν είναι σίγουρο αν η νίκη θα στεφάνωνε τα ελληνικά όπλα. Μα η μάχη που του έδωσε και την προσωνυμία "τουρκοφάγος" και τον ανύψωσε σε επίπεδα σχεδόν μυθικά ήταν αυτή των Δερβενακίων. Εκεί ο Νικηταράς υπό την καθοδήγηση του χαρισματικού του θείου εξόντωσε με το σώμα του ένα μεγάλο μέρος της στρατιάς του Δράμαλη.

Η ανιδιοτέλεια του όπως γράψαμε και παραπάνω ήταν παροιμιώδης. Δεν υπήρξε άλλος αγωνιστής - τουλάχιστον οπλαρχηγός - που να χε την δική του συναίσθηση του ανιδιοτελούς του αγώνα. Θα μπορούσε να είχε πλουτίσει όντας οπλαρχηγός και έχοντας συμμετάσχει σε τόσες πολλές, μεγάλες και νικηφόρες μάχες. Αντ' αυτού ο Νικηταράς τελείωσε την πορεία του στον επαναστατικό αγώνα όπως ακριβώς την ξεκίνησε, χωρίς να χει ούτε ένα γρόσι παραπάνω.

Όπως ήταν φυσικό αυτός ο φλογερός πατριώτης και εξαίρετος πολεμιστής πήρε το μέρος του Καποδίστρια με του που ο Κυβερνήτης έφτασε στη χώρα. Και γράφω όπως ήταν φυσικό γιατί ένας φύσει ανιδιοτελής πολεμιστής είναι φυσικό να στηρίξει έναν φύσει ανιδιοτελή Κυβερνήτη και όχι τους στασιαστές της Μάνης και της Ύδρας που πάλευαν για ίδιον όφελος. Με την πτώση του Καποδίστρια, γνώρισε όπως και πολλοί άλλοι αγωνιστές τα πάνδεινα από το βαυαρικό καθεστώς. Φυλακίστηκε, βασανίστηκε (σε σημείο που όταν τον αντίκρισε μια από τις κόρες του να χάσει τα λογικά της) χωρίς λόγο και αιτία ενώ όταν αποφυλακίστηκε ήταν ήδη γέρος και σχεδόν τυφλός.

Το πρόστυχο ελληνικό κράτος του επέτρεψε (!!!) να επαιτεί μια φορά την βδομάδα σε συγκεκριμένη θέση όμως ακόμα και σε αυτή την κατάσταση ο Νικηταράς δεν έχασε τον άνευ ορίων πατριωτισμό του και την αγάπη του προς την Ελλάδα. Είναι χαρακτηριστικό το παρακάτω γεγονός:

Όταν κάποιος από τους πρόξενους των Μεγάλων Δυνάμεων έμαθε ότι ο Νικηταράς βρισκόταν σε αυτήν την κατάσταση, πήγε να δει με τα ίδια του τα μάτια την συμβαίνει. Μόλις ο Νικηταράς αντελήφθη τον ξένο μάζεψε αμέσως το απλωμένο χέρι του.

- Τι κάνετε στρατηγέ μου; ρώτησε ο ξένος.

- Απολαμβάνω ελεύθερη πατρίδα, απάντησε υπερήφανα ο ήρωας.

- Μα εδώ την απολαμβάνετε, καθισμένος στον δρόμο; επέμενε ο ξένος.

- Η πατρίδα μου έχει χορηγήσει σύνταξη για να ζω καλά, αλλά έρχομαι εδώ για να παίρνω μια ιδέα πως περνάει ο κόσμος, απάντησε περήφανα ο Νικηταράς.

Ο ξένος κατάλαβε, και διακριτικά, φεύγοντας άφησε να του πέσει ένα πουγκί με χρυσές λίρες.

Ο σχεδόν τυφλός Νικηταράς άκουσε τον ήχο, έπιασε το πουγκί και φώναξε στον ξένο: «Σου έπεσε το πουγκί σου. Πάρε το μην το βρει κανένας και το χάσεις!».

Τέτοιος λεβέντης, τέτοιος άνθρωπος υπήρξε ο Νικήτας Σταματελόπουλος από την γη της Αρκαδίας. Ακόμα και όταν είχε χάσει τα πάντα, δεν θέλησε να πει πικρή κουβέντα για την πατρίδα. Δεν θέλησε να κακολογήσει την Ελλάδα σε έναν ξένο. 

Πέθανε λησμονημένος από το επίσημο ελληνικό κράτος. Μα στην καρδιά του μέσου Έλληνα ο Νικηταράς κατέχει μια θέση ήρωα, μια θέση ενός ανθρώπου που έζησε μια ζωή υπόδειγμα για όλους εμάς τους μεταγενέστερους που σφαζόμαστε για τα πουγκιά και τα ευρώ όταν κάποιοι άνθρωποι πριν 190 περίπου χρόνια μάτωναν για την ελευθερία χωρίς να ζητήσουν το παραμικρό αντάλλαγμα. 

Πως θα πάμε

Η προτομή του Νικηταρά όπως και οι προτομές των υπόλοιπων αγωνιστών της Επανάστασης του 1821 βρίσκεται στο Πεδίο του Άρεως στην πόλη των Αθηνών. Για να φτάσουμε στο Πεδίο του Άρεως το οποίο βρίσκεται σχεδόν πάνω στην συμβολή τον οδών Πατησίων και Αλεξάνδρας (παρεμβάλλεται πλαγίως η πλατεία Αιγύπτου) χρησιμοποιούμε τον ηλεκτρικό και κατεβαίνουμε στην στάση Βικτώρια. Από εκεί ανηφορίζουμε την οδό Χέυδεν η οποία τερματίζει ακριβώς στο Πεδίο του Άρεως. Η κύρια είσοδος βρίσκεται στο δεξί μας χέρι ακριβώς στο άγαλμα του βασιλιά Κωνσταντίνου. Τα αγάλματα βρίσκονται στην πρώτη στροφή του πάρκου αριστερά όπως ερχόμαστε από το άγαλμα του Κωνσταντίνου.

Διαβάστε για το Νικηταρά Ι, ΙΙ, ΙΙΙ, ΙV, V

Δείτε φωτογραφίες από τη προτομή εδώ


Βιβλιογραφία

• Τα γλυπτά της Αθήνας: Υπαίθρια Γλυπτική 1834 - 2004, Αντωνοπούλου Ζέτα, Εδόσεις Ποταμός, Αθήνα, 2003

Η προτομή του Μάρκου Μπότσαρη στο Πεδίο του Άρεως

Έφτασε το πλήρωμα του χρόνου να μελετήσουμε την προτομή του αετού του Σουλίου του Μάρκου Μπότσαρη που βρίσκεται στο Πεδίο του Άρεως στην Αθήνα.


Μερικά λόγια για τον Μάρκο Μπότσαρη

O Μάρκος Μπότσαρης ήταν μέλος της μεγάλης φάρας του Σουλίου, των Μποτσαραίων. Θεωρούνταν μια από τις πιο ισχυρότερες οικογένειες της περιοχής μαζί με αυτήν των Τζαβελλαίων. Γεννήθηκε το έτος 1788 στο Σούλι και ήταν γιος του Κίτσου Μπότσαρη και ανεψιός του Νότη Μπότσαρη, εκείνου που από πολλούς έχει χαρακτηριστεί ως ο "Νέστωρ του Σουλίου".

Τα παιδικά του χρόνια τα πέρασε στο Σούλι το οποίο βρισκόταν συνεχώς σε διαμάχη με τον Αλί Πασά των Ιωαννίνων. Όταν ο δεύτερος κατόρθωσε να κάμψει την αντίσταση των Σουλιωτών (το 1803) ο Μάρκος αναγκάστηκε να ακολουθήσει τους συμπατριώτες του στην αναγκαστική εξορία. Ανήκε στους τυχερούς της τρίτης φάλαγγας η οποία κατόρθωσε να φτάσει στην Πάργα και από εκεί να περάσει απέναντι στο νησί της Κέρκυρας το οποίο βρισκόταν υπό γαλλική κατοχή. Εκεί κατατάχθηκε στα ένοπλα τμήματα των Σουλιωτών τα οποία δημιούργησαν οι Γάλλοι και πήρε αρκετές στρατιωτικές εμπειρίες οι οποίες θα του ήταν χρήσιμες για την μετέπειτα επαναστατική του δράση. Στην Κέρκυρα ο Μπότσαρης παντρεύτηκε (έκανε δυο κόρες και έναν γιο) ενώ έμαθε και κάποια γράμματα με τα οποία δημιούργησε ένα αρβανιτικο - ελληνικό λεξικό (μην λησμονούμε ότι ο Μπότσαρης ήταν αρβανίτης στην καταγωγή και μητρική του γλώσσα τα αρβανίτικα). Μέρος αυτού του έργου σώζεται σε μουσείο στο Παρίσι.

Μετά την πτώση του Ναπολέοντα, η Κέρκυρα πέρασε στον έλεγχο των Ρώσων και τα Σουλιώτικα τάγματα διαλύθηκαν. Τότε ο Μπότσαρης - που εν τω μεταξύ είχε μυηθεί στην Φιλική Εταιρεία ήδη από το 1814 - πέρασε απέναντι στην Ήπειρο και συμμάχησε με τις δυνάμεις του Σουλτάνο στον πόλεμο τους εναντίον του Αλί Πασά. Ο Σουλτάνος τους είχε υποσχεθεί επιστροφή στο Σούλι. Όταν όμως με την πάροδο του χρόνου είδαν ότι οι σουλτανικές δυνάμεις δεν επρόκειτο να τηρήσουν τον λόγο τους, άλλαξαν στρατόπεδο και συμμάχησαν με τον Αλί. Στις μάχες εκείνες ο Μπότσαρης διέπρεψε πετυχαίνοντας σημαντικές νίκες όπως η κατάληψη των φρουρίων της Ρηγιάσας και της Ρινιάσσας. Μα οι ισχυρές δυνάμεις του Χουρσίτ Πασά - απεσταλμένου του Σουλτάνου - λύγισαν τελικά τον Αλί και οι Σουλιώτες οι οποίοι ουσιαστικά βρισκόντουσαν στο μέσο αυτής της διαμάχης πηγαίνοντας πότε με τον έναν και πότε με τον άλλο μπας και κατορθώσουν να πετύχουν τον οριστικό επαναπατρισμό τους, αναγκάστηκαν τον Ιούλιο του 1822 να εγκαταλείψουν μια για πάντα του Σούλι.

Ο Μάρκος Μπότσαρης κινήθηκε μαζί με άλλους Σουλιώτες προς την επαναστατημένη Ακαρνανία αφού πρώτα φρόντισε να στείλει την οικογένεια του στο ασφαλές έδαφος της Ιταλικής χερσονήσου - συγκεκριμένα στην Αγκώνα. Έπειτα κατέβηκε στην πόλη του Μεσολογγίου η οποία έμελλε να είναι και η τελευταία του κατοικία. Εκεί ο Μάρκος Μπότσαρης ήρθε σε επαφή με τον Μαυροκορδάτο ο οποίος αναζητούσε μια μεγάλη στρατιωτική νίκη την οποία θα χρησιμοποιούσε ως χαρτί για την μελλοντική πολιτική του ανέλιξη. Ο Μπότσαρης από την άλλη ήθελε όσο τίποτε άλλο τον επαναπατρισμό των Σουλιωτών. Έτσι λοιπόν αποφασίστηκε εκστρατεία προς την Ήπειρο. 

Επρόκειτο για μια τουλάχιστον ατυχή απόφαση - που βαραίνει τον Μαυροκορδάτο βεβαίως μιας και αυτός ήταν ο διοικητής και εμπνευστής της - η οποία κατέληξε στην μάχη του Πέτα κοντά στην Άρτα στις 4 Ιουλίου 1822. Εκεί έπεσαν σπουδαίοι φιλέλληνες και αρκετοί Έλληνες ενώ ο Μάρκος με του Σουλιώτες του παρ' όλη την ανδρεία τους δεν μπόρεσαν να αποσοβήσουν την καταστροφή. Η μάχη του Πέτα είχε ως αποτέλεσμα το οριστικό σβήσιμο της Επανάστασης στην Ήπειρο ενώ έδωσε την ευκαιρία στου Τούρκους να κατεβούν νοτιότερα και να πολιορκήσουν το Μεσολόγγι. 

Πρόκειται για την πρώτη πολιορκία του Μεσολογγίου στην οποία ο Μάρκος έλαβε μέρος ως βασικός υπερασπιστής της. Στην αρχή ήρθε σε επαφή με τις δυνάμεις του Κιουταχή και του Ομέρ Βρυώνη οι οποίες του ζητούσαν να παραδώσει την πόλη με αντάλλαγμα υψηλό χρηματικό ποσό. Ο Μάρκος μπήκε στην διαδικασία των διαπραγματεύσεων θέλοντας να κερδίσει χρόνο προκειμένου να οργανωθεί όσο το δυνατόν καλύτερα η άμυνα της πόλης. Και όταν οι προετοιμασίες ολοκληρώθηκαν έστειλε γραφή στους αγάδες λέγοντας "αν θέλετε τον τόπο μας, ελάτε να τον πάρετε".

Η μεγάλη επίθεση των Τούρκων έλαβε χώρα το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων. Μα οι πολιορκημένοι συνέτριψαν όλες τις εφόδους των επιτιθέμενων οι οποίοι αναγκάστηκαν τελικά στις 31 του Δεκέμβρη να λύσουν την πολιορκία της πόλης. Επρόκειτο για μια σπουδαία επιτυχία καθώς ο στρατός των Τούρκων κατά την επιστροφή του στην Πρέβεζα έπαθε πολλές καταστροφές από διάφορους οπλαρχηγούς της περιοχής αλλά και από φυσικά αίτια όπως ο ποταμός Αχελώος ο οποίος πήρε μαζί του πολλούς Τούρκους στην προσπάθεια του να τον διαβούν. Η ηρωική αντίσταση του Μάρκου στο Μεσολόγγι ανάγκασε την κυβέρνηση να του δώσει το αξίωμα του αρχιστράτηγου Στερεάς Ελλάδας. Αυτό δυσαρέστησε πολλούς οπλαρχηγούς οι οποίοι τον έβλεπαν ανταγωνιστικά.

Τότε ο Μάρκος προέβη σε μια κίνηση η οποία δείχνει το ήθος του, την ανιδιοτέλεια του αλλά και την αμέριστη αγάπη του για τον σκοπό της ελευθερίας. Μην επιθυμώντας να υπάρχουν διχόνοιες μέσα στο ελληνικό στρατόπεδο, έβγαλε το δίπλωμα της αρχιστρατηγίας από το γιλέκο του και αφού το φίλησε θέλοντας να δείξει τον σεβασμό του προς την απόφαση της κυβέρνησης, το έσκισε μπροστά στους εμβρόντητους οπλαρχηγούς λέγοντας:

"όποιος είναι άξιος παίρνει το δίπλωμα από τον Σκόντρα Πασά"

εννοώντας το πασά της Σκόδρας ο οποίος βρισκόταν στο Καρπενήσι και βάδιζε εναντίον της Δυτικής Ελλάδας. Ο Μάρκος ήταν αυτός που με 300 περίπου Σουλιώτες πήγε να τον συναντήσει στο Κεφαλόβρυσο της Ευρυτανίας. Εκεί έστειλε γράμματα στους οπλαρχηγούς της περιοχής να έρθουν να τον συναντήσουν και να διοργανώσουν από κοινού επίθεση στο στρατόπεδο των Τούρκων. Το σχέδιο του Μάρκου ήταν μια καθαρά καταδρομική επιχείρηση, ένα σχέδιο ανορθόδοξου πολέμου. Θα ορμούσαν νύχτα μέσα στο στρατόπεδο των τουρκαλβανών και εκμεταλλευόμενοι την σύγχυση τους και τον πανικό τους (σύγχυση η οποία θα προκαλούνταν και από το γεγονός ότι Σουλιώτες και Αλβανοί φορούσαν τα ίδια ρούχα) θα σκότωναν όσους περισσότερους μπορούσαν. Οι Σουλιώτες θα αναγνωρίζονταν μεταξύ  τους έχοντας σηκωμένα τα μανίκια από τα πουκάμισα τους. 

Κατ' αυτόν τον τρόπο όρμησαν οι ατρόμητοι Σουλιώτες και οι υπόλοιποι Έλληνες με αρχηγό τον Μάρκο στο στρατόπεδο των Τούρκων. Αυτοί ανυποψίαστοι όπως ήταν πανικοβλήθηκαν και βλέποντας ανθρώπους που φορούσαν τα ίδια ρούχα με αυτούς να τους επιτίθενται άρχισαν να χτυπιούνται μεταξύ τους. Η σφαγή γενικεύτηκε και θα χαμε γενική καταστροφή του τούρκικου στρατού αν ένα βόλι δεν έβρισκε τον Μάρκο στο κεφάλι κλείνοντας του μια για πάντα τα μάτια. Οι συγγενείς του που βρισκόντουσαν δίπλα του διέκοψαν την μάχη και τον μετέφεραν στο προσυμφωνημένο σημείο. Εκεί με την ανατολή του ηλίου έφτασε και ο υπόλοιπος στρατός νικηφόρος γεμάτος λάφυρα και αιχμαλώτους. Θρήνος σκέπασε το στράτευμα με το που αντίκρισε τον σκοτωμένο αρχηγό του. Και ο αιχμάλωτος στρατοπεδάρχης των Τούρκων έχασε ευθύς το κεφάλι του μπροστά στον σκοτωμένο Μάρκο. Η θυσία των Σουλιωτών στον χαμένο αρχηγό τους...

Αφού συγκεντρώθηκε όλο το στράτευμα, το ανέβασαν στητό σε ένα άλογο το οποίο κρατούσε από τα χαλινάρια ένας οπλαρχηγός και έτσι έφτασαν μέχρι το Μεσολόγγι. Στην διαδρομή ο Καραϊσκάκης ψημένος από τον πυρετό λόγω της φυματίωσης του κατέβηκε από τα λημέρια του και προσκύνησε ευλαβικά το νεκρό σώμα του Μπότσαρη. Στο Μεσολόγγι ο λαός τον περίμενε σύσσωμος και με μια μεγαλειώδη πομπή τον συνόδευσε στην τελευταία του κατοικία τον κήπο των Ηρώων.

Εκεί μέχρι και τις μέρες μας βρίσκεται ο τάφος του - έργο του Γάλλου γλύπτη David D' Angers - πάνω από τον οποίο βρίσκεται μια μαρμάρινη γυμνή κοπέλα η οποία του προσφέρει τον τελευταίο θρήνο. Αντίγραφο αυτού του σπουδαίου έργου βρίσκεται στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο στο οποίο επίσης μπορείτε να δείτε την σφαίρα που τον σκότωσε θανάσιμα καθώς και κομμάτι από το μαντήλι με το οποίο προσπάθησαν οι συναγωνιστές του να σταματήσουν την αιμορραγία στο κεφάλι του. 

Η ανδρεία του τιμήθηκε από το ελληνικό κράτος με προτομές και μνημεία σε όλη την επικράτεια του. Πέρα από τον τάφο του στον Μεσολόγγι ένα επίσης σημαντικό μνημείο που αφορά τον Μάρκο Μπότσαρη βρίσκεται στο Κεφαλόβρυσο εκεί όπου πέτυχε την μεγαλύτερη νίκη των ελληνικών όπλων κατά το έτος 1823 δίνοντας την ίδια του την ζωή.

Το μνημείο


Πρόκειται για μια μαρμάρινη προτομή η οποία απεικονίζει τον Μάρκο Μπότσαρη με φέσι στο κεφάλι και παχύ μουστάκι. την βάση αναγράφονται τα λόγια:

ΜΑΡΚΟΣ
ΜΠΟΤΣΑΡΗΣ
1790 - 1823


Η προτομή είναι έργο της γλύπτριας Νίνας Εμπειρίκου. Τοποθετήθηκε το έτος 1935.

Συνοψίζοντας - προσωπικές εντυπώσεις


Ο Μάρκος Μπότσαρης αποτελεί μοναδική μορφή στον Αγώνα των Ελλήνων για ελευθερία και αυτοδιάθεση. Αρβανίτικης καταγωγής ο ίδιος προφανώς είχε ως μητρική του γλώσσα τα αρβανίτικα και όχι τα ελληνικά. Ωστόσο, το αν κάποιος είναι ελληνικός ή όχι δεν λογαριάζεται από την καταγωγή και το αίμα του αλλά από τις πράξεις και τις ιδέες που αυτές πρεσβεύουν. Ο Μάρκος Μπότσαρης - του οποίου τη μνήμη και το όνομα καπηλεύτηκε το σύγχρονο αλβανικό κράτος παρουσιάζοντας τον ως ...Αλβανό - υπήρξε ένας άνδρας ανδρείος, συνετός, φιλελεύθερος, φιλότιμος και για όλους αυτούς του λόγους ελληνικός.

Συγχώρεσε τον δολοφόνο του πατέρα του ενώ μπροστά στον κίνδυνο να διχαστεί το στράτευμα έσκισε το δίπλωμα του αρχιστρατήγου βάζοντας κάτω από το προσωπικό του συμφέρον εκείνο της πατρίδας και του αγώνα για την ελευθερία της. Υπήρξε γενναίος και μαχητικός: πολεμώντας σχεδόν μόνος πάνω στα βουνά του Σουλίου πέτυχε σπουδαίες νίκες τόσο εναντίον του Αλί όσο και του Σουλτάνου ενώ κατεβαίνοντας στο Μεσολόγγι ξεδίπλωσε το στρατηγικό του μυαλό καθυστερώντας του Τούρκους με διαπραγματεύσεις για τάχα παράδοση της πόλης μέχρι να φτάσουν οι ενισχύσεις με τα καράβια του Μιαούλη. Για την καταστροφή στο Πέτα δεν φέρει καμιά απολύτως ευθύνη αφού ο Μαυροκορδάτος ήταν αυτός που σκέφτηκε και εφάρμοσε το καταστροφικό σχέδιο της εκστρατείας και της μάχης - από χιλιόμετρα μακριά μάλιστα αφού βρισκόταν σε άλλο χωριό.

Μα η στρατιωτική του δεινότητα φαίνεται στο κύκνειο άσμα του - την μάχη στο Κεφαλόβρυσο της Ευρυτανίας - όπου εφάρμοσε μια εκπληκτική μορφή ανορθόδοξου πολέμου (ίσως πρόκειται για την σπουδαιότερη επιχείρηση αυτού του είδους στην σύγχρονη ελληνική ιστορία με βάση τα αποτελέσματα της). Ο ίδιος σε αυτήν την επιχείρηση πολέμησε στην πρώτη γραμμή και μάλιστα έψαχνε να βρει τη σκηνή του πασά για να τον σκοτώσει ή να τον αιχμαλωτίσει. Ο θάνατος του σκόρπισε τον θρήνο όχι μόνο στους Σουλιώτες αλλά σε όλο τον επαναστατημένο ελληνισμό ο οποίος έβλεπε ένα άξιο τέκνο της ελληνικής γης να πέφτει γενναία την ώρα του καθήκοντος.

Το Κεφαλόβρυσο υπήρξε η σπουδαιότερη μάχη του 1823. Μετά την απώλεια του Μάρκου, η Επανάσταση στην Δυτική Στερεά αρχίζει να χωλαίνει αφού δεν υπάρχει ένας οπλαρχηγός με μεγάλο ανάστημα να ενώσει τους επαναστάτες. Αν ζούσε ο Μάρκος σίγουρα το Μεσολόγγι θα είχε καλύτερη μοίρα και ο Κιουταχής με τον Ιμπραήμ θα χαν να αντιμετωπίσουν έναν σπουδαίο πολέμαρχο. Το προσκύνημα του οξύθυμου περήφανου Καραΐσκάκη στο κουφάρι του (λέγεται μάλιστα ότι είπε πως ο Μάρκος ήταν ο καλύτερος από όλους) αποτελεί το κερασάκι στην τούρτα των τεκμηρίων που αποδεικνύουν πόσο σπουδαίος οπλαρχηγός υπήρξε ο Μάρκος για την Επανάσταση.

Η ανδρεία του ενέπνευσε τους ποιητές και τους ζωγράφους...γρήγορα η φήμη του πέρασε τα στενά όρια του ελληνικού χώρου και εξαπλώθηκε στην Δυτική Ευρώπη. Σήμερα υπάρχει πλατεία με το όνομα του στο Στρασβούργο ενώ ένας σταθμός στο Παρίσι φέρει επίσης το όνομα του.

Στην είσοδο της "Ιεράς Πόλης του Μεσολογγίου" όπου βρίσκεται η αιώνια κατοικία του υπερασπιστή της Μάρκου Μπότσαρη υπάρχει ένα μνημείο που γράφει "Κάθε ελεύθερος άνθρωπος είναι δημότης Μεσολογγίου". Ο Μάρκος Μπότσαρης είναι ένα από εκείνους τους ανθρώπους που όντας ελεύθερος δεν ανήκει στους Μεσολογγίτες, δεν ανήκει μόνο στην αρβανιτιά ή το Σούλι, δεν ανήκει μόνο στην Ελλάδα.

Ανήκει και εμπνέει όλους τους ελεύθερους ανθρώπους σε όλους του καιρούς, σε όλους του τόπους. 

Πως θα πάμε


Η προτομή του Μάρκου Μπότσαρη όπως και οι προτομές των υπόλοιπων αγωνιστών της Επανάστασης του 1821 βρίσκεται στο Πεδίο του Άρεως στην πόλη των Αθηνών. Για να φτάσουμε στο Πεδίο του Άρεως το οποίο βρίσκεται σχεδόν πάνω στην συμβολή τον οδών Πατησίων και Αλεξάνδρας (παρεμβάλλεται πλαγίως η πλατεία Αιγύπτου) χρησιμοποιούμε τον ηλεκτρικό και κατεβαίνουμε στην στάση Βικτώρια. Από εκεί ανηφορίζουμε την οδό Χέυδεν η οποία τερματίζει ακριβώς στο Πεδίο του Άρεως. Η κύρια είσοδος βρίσκεται στο δεξί μας χέρι ακριβώς στο άγαλμα του βασιλιά Κωνσταντίνου. Τα αγάλματα βρίσκονται στην πρώτη στροφή του πάρκου αριστερά όπως ερχόμαστε από το άγαλμα του Κωνσταντίνου.

Διαβάστε για τον Μάρκο Μπότσαρη Ι, ΙΙ, ΙΙΙ, ΙV

Δείτε φωτογραφίες από την προτομή εδώ

Δείτε βίντεο για τον Μάρκο Μπότσαρη Ι, ΙΙ

Η ανδρεία του Μάρκου Μπότσαρη ενέπνευσε πολλούς ποιητές, συνθέτες και τραγουδοποιούς. Παραθέτω μερικά από τα δημιουργήματα της Μούσας αναφορικά με τον Μάρκο Μπότσαρη.

Το ποίημα MARCO BOZZARIS του Άγγλου ποιητή Fitz-Greene-Halleck

Μάρκος Μπότσαρης: Δημοτικό. Τραγουδάει ο Χρόνης Αηδονίδης. 

Του Μάρκου Μπότσαρη : Κλέφτικο. Άγνωστος καλλιτέχνης. Και επίσης υπάρχει σε εκτέλεσης της Ελένης Βιτάλης.

Μάρκος Μπότσαρης : Παραδοσιακό Βορείου Ηπείρου. Ηχογραφημένο από πολυφωνικό συγκρότημα της Β. Ηπείρου (σύμφωνα με τον uploader).

Βιβλιογραφία

• Τα γλυπτά της Αθήνας: Υπαίθρια Γλυπτική 1834 -2004, Αντωνοπούλου Ζέτα, Εκδόσεις Ποταμός, Αθήνα, 2003